PALAESTRA LATINA ANN. XXX M. A. ( Fa s e . JUNIO II) - N. MCMLX 170 PALAESTRA LATINA Trimestres lit te r a r u m la tin a ru n t c o m m en tarii BARUNÜNH edendi C o n s t a t i n H i s p a n i a et A m e r i c a H i s p a n i c a : 6 0 pes e t i s ; i n Ga l l i a : 8 f r a n c i s ; i n I t al i a: 1. 000 l ibel l i s; i n G e r m a n i a : 6 ' 5 ma r c i s ; i n A n g l l a : 12*5 sol i di s; i n r e l i q u i s c i v i t a t i b u s , 2 d o l i a r i b u s . PA L A E ST R A A D U L E S C E N T IU M : C o n sta t in H isp a n ia e t A m erica H isp an ic a : 20 p e se tis; in G allia: 2 '5 fran cis; in Ita lia : 300 lib e llis; In G erm an ia: 2 m arcis; in re liq u is c iv ita tib u s : 0 ’50 d o la ris. P retiu m m itta tu r oportet ad ADMINISTRATOREM: Lauria, 5, Apartado 1 0 4 2 - BARCELONA (10) vel ad PROCURATORES sing u la ru m nationum Scripta ad M oderatorem: Conde, 2 - BARBASTR 0 (Huesca) INDEX ANN. XXX M. J U N I O (Fase. II) N . 170 A. M C M L X Quod praeceptum ei sit observandumt qui vult scri­ bere l a t i n e .................................................................................................................. 65 Aeneas in Orcum d e s c e n d it ......................................................... 75 P o r t u s ............................................................................ 80 De Galeno P e r g a m e n o ............................................................................ 86 C. EICHENSEER, N. MANGEOT, M. PAOLILLO - F. ALOISE, AE. ORTH, G. B. BEACH, Plura de latina lingua inter doctos communi. J. M.° MIR, Nova et Vetera: Ludus litterarius - Schola ]. SIDERA, Per Orbem . . . . . . 94 97 ........................................................................................................... 103 BIBLIOGRAPHIA, Sidera, Ijseuuijn, García, Mol ina, Aramendía, G o n z á l e z , Phi loponus , Marqués, M i r .................................................................................................1 0 7 PALAESTRA ADULESCENTIUM De capillorum cura apud R o m a n o s .....................................................................117 B. RODRIGUEZ, Novissi mum vulpis f a c i n u s ..................................................118 J. PALOU, De mirabili e ve nt u Domini Qu i x o t i , I. RICART, D e J ove Stat ore, P. CAPDEVILA, D e s e c u n d o bello Puni co F. GARCIA, Lupus e l ovis, P. PEREZ, Eridericus II . . . C. M arcius C o r i o l a n u s ..................................................................................... . 120 . 121 122 D e alumnorum c o m m e r c i o episfulari.................................................................... 12 4 N. MANGEOT, Periculosa cum bestia p u g n a ................................................. 1 26 E. MIEIRA, Verborum a e n i g ma, G. GARCIA, Ne me interfeceritis A. AVENARIUS, Amor lucri ingenium 126 acuit, Ad saltum equi, S o l u t i o n e s .............................................................................................................................127 R ec ub at e molliter!; TORNER, FONTS, ARMENDARIZ, ORTIZ, L I O R C A ..............................................................................................................................128 PALAESTRA LATI NA L I T T E R A R U M A ANN. XXX (fasc. II) - L A T I N A R U M S O CI I S C L A R E T I C O M M E N T A R I I ANI S N . 1 70 M. EDITI A. M C M L X J u n io Q uod praeceptum ei sit obser­ vandum, qui vult scribere latine Bartholdus Georgius N i e b u h r , vir litteratissimus re ru m q ue antiq uarum p e r i t i s s i m u s , di e v i c e s i m o s e p t i m o m e n s i s A u g u s t i a n n o m i l l e s i m o s e p t i n ­ g e n t e s i m o s e p t u a g e s i m o s e x t o C o d a n i a e (s ive H a f n i a e !) n a t u s , m o r t u u s est di e s e c u n d o m e n s i s J a n u a r i i a n n o m i l l e s i m o o c t i n g e n t e s i m o t r i c e s i m o p r i m o i n u r b e B o n n a 2. Q u i i n d e ab a n n o m i l l e s i m o s e p t i n g e n t e s i m o n o n a g e s i m o q u a r t o C h i l o n i i 3 p e r d u o s a n n o s l i t t e r a r u m s t u d i i s se d ed it , q u a e illinc * CChL — Corpus Christianorum, series Latina, Turnholti (Turnhout) in Be l g i o 1954 sqq. CIL = C o r p u s I n s c r i p t i o n u m L a t i n a r u m , c o n s i l i o et auctoritate Academiae litterarum r e g i a e B o r u s s i c a e e d i t u m , B e r o l i n i ( Berlin) 1 8 6 3 s q q CSEL = C o r p u s S c r i p t o r u m E c c l e s i a s t i c o r u m L a t i n o r u m , V i n d ó b o n a e (W ien ) 1866 sqq. ThILL = T h e s a u r u s L ing ua e Latinae, ed itu s / u ss u et a u ct or ita te consilii ab aca dem iis s o c i e t a t i b u s q u e d i v e r s a r u m n a t i o n u m e l e c t i , L i p s i a e ( Leipzig) M C M s q q . 1. S B a c c i, leumer , Lexicon 3, R o m a e 19 5 5, p. 177: Copenaghen: C o d a n i a , H a p h n i a , H a u n i a , H a f n i a . A l b e r t , Kirchenlateinisches W örterbuch 2, L i m b u r g / L a h n 1926, p. 376: H a v n l a , — a e f.: K openha gen. 2. B onn. Q u o d o p p i d u m n u n c e s t c a p u t rei p u b l i c a e G e r m a n i c a e f o e d e r a l l s . Cf. n. 167: 2 9 ( 1 9 5 9 ) 162: G e r m a n i a e f o e d e r a l i s . C. T h L L v i, 1 99 4 , 50*52: f o e d e r a l i s G Pal. La loss. v . t . 23, 2 5 ( = 6 9 , 6): f o e d e r a < l e s > d i c u n t u r s a c e r d o t e s p e r q u o s f o e d e r a f i u n t i n t e r d u a s g e n t e s , q u a e p o s t b e l l u m a d p a c e m r e d e a n t (vel v e n i u n t ) deducta ex 9 9 5 , 80: f o e d e r a t u s , — a, — u m . Cf. f o e d e r a t o r u m c a n c e l l a r i u s . Cf. V ThLL: it . Lat. S erv. A e n . 1, 62 . Cf . ibid. n. 9. Janvier 196 0 , Index librorum p. p. 594, 69 - 84 : A d e n a u e r , G e r m a n o r u m scriptorum inscriptionum, Su p p lem en ­ t u m , L i p s i a e 1 9 5 8 , p. 2 involucri: M i n i s t e r i u m r e r u m i n t e r n a r u m f o e d e r i s G e r m a n i c i B u n d es­ m in isterium des I n n e r n ) . 3. Kiel. Q u o d o p p i d u m p r o p e a fine G e r m a n i a e a d s e p t e n t r i o n e s s p e c t a n t i s s i t u m est . 66 Caelestis Eichenseer, 0 . S. B. d i g r e s s u s p r i m u m H a f n i a e p os tea in A n g l i a et Scotia p e r s e c u t u s est. A n n o a u t e m mi ll es imo o c t i n g e n t e s i m o in Da nia ad rem p u bl i cam accessit, sex a n n i s po s t in Borussi a 4, ubi r a t i on e m p u b l i c o r u m f r u c t u u m s u m p t u u m q u e 5 a l i q u a t e n u s c o n t u r b a t a m m i r u m q u a n t u m c o m p o s u i t . H i s a n n i s eam e p i s t u ­ lam ad a d u l e s c e n t e m q u e n d a m in li tt eras a n t i q u a s i n c u b i t u r u m d at am s c r i p s i s s e v i d e t u r , q u a e d e m u m a n n o mi ll es imo o c t i n g e n t e s i m o u n d e q u a ­ d r a g e s i m o , p o s t ej us scilicet m o r t e m , in p u b l i c u m p r o po s i t a est. A n n o a u t e m m il le si mo o c t i n g e n t e s i m o d ec i m o d is co rd ii s variis c o m m o t u s a negot ii s p u ­ blicis d es t it it . Sed c u m es se t acad ëmi ae l i t te r ar um Bo rus si cae sodalis, in a c a de mi a 6 n ov a B e r ol i ne ns i scho las de h i s to ri a R o m a n o r u m h a b e r e p ro s pe r o c u m e v e n t u coepit . D e i n d e ab a n n o mi ll es i mo o c t i n g e n t e s i m o d e c im o s ext o u s q u e ad a n n u m m i l l e s i m u m o c t i n g e n t e s i m u m v i c e s i m u m t e r t i u m Romae m u n e r e legati B o ru s s i c i f u n c t u s B o n n a m in G e r m a n i a m rev er ti t , ubi, q u o magi s in v i t a m p r i v a t a m c o n c e d e b a t , eo felicius in litt eras a n t i q u a s i n q u i r e b a t m a g i s t r i m u n e r e q u a d a m t e n u s u s q u e ad vitae finem p e r f u n c t u s 7. E j us consi li a e t i a m n u m n e u t i q u a m obsoleta, q u i b u s i llum a d u l e s c e n t e m , q u i in a n i m u m i n d u x i t li tt er is a n t i q u i s c o g n o s c e n d i s s tu d er e , d i se rt i ss i me p r o s e c u t u s est, in c e le b e r r i m i s h u j u s g en e r i s n u m e r a n t u r , q u i p p e q u ae non s o l u m c u i q u e , q u i s t u d i a a n t i q u i t a t i s t ractat, nec es sari o s i n t o b s e r v a n d a , sed et i am cui li bet , q u i l at ine c o m m e n t a r i cogitat, u t i q u e r es pic ie nda. E m i n e t a u t e m i n t e r c e t e ra s h u j u s e p i s t u l a e p a r t e s i llud p r a e c e p t u m q u o q u i s q u e m o n e t u r , ne s e r m o n e s l at ino s v a r i a r u m a e t a t u m ar b it ra t u s u o i n s o l e n t e r i n t e r se per mi s ce a t, s ed a f fe c t a t u r u s co lore m q u e n d a m c e r t u m e x e m p l u m s c r i p t o ­ ris p r a e s t a n t i o r i s s e q u a t u r . A c c e d u n t aliae res d i li g e n t e r s p e c t a n d a e , u t ratio s e n t e n t i a r u m c o m p r e h e n s i o n e m d il uci de c o m p o n e n d i a t q u e n e c e s s i t a s s e n ­ t e n t i a s e v i d e n t e r i n t e r se c o n e c t e n d i . T a m e n m i r u m est, q u o d ipse P. Na r4. Preussen, Prusia, Prussia, la Prusse. 5 C f c o m m e n t a r i o s , q u i i n s c r i b u n t u r C icero, R o m a e ed it es : 1 ( D 5 8 ) , involucri, cf. p a g , 10: p u b l i c i fructus sumptusque administer fase. 1, p a g . 2 *= Finanzminister, Ministro de Hac ienda, M in is tr o de Finanzas. 6. Universität, universidad, università, université; cf. Ba c c i, op. mem., p. 6 8 0 sq.; v o c a b u l o • a c a d e m i a e » u t i t u r J o h a n e n 9 R u b e n b a u e r . Cf. T h u . i 245, 72- 246, 22 A c a d e m i a , - a e Ci c. Orat. 11 f a t e o r me... n o n ex r h e t o r u m officinis, sed ex A c a d e m i a e s p a t i i s e x s t i t i s s e Dial., 32; Q n a e i » . Cf. A u in t as . Inst. 12, 2, 23). I n 9cr fpt í s e c c l e s i a s t i c i s n o n raro u s u r p a t u r no m en C ic e r o i ac . i n s c r i b u n t u r : fase. 2 ( a n n i l 958) , pag. 2 involucri: i n m a x i m o A t h e n a e o R o m a n o , M e d i o l a n e n s i , P a t a v i n o , l (T «Athe­ 51 ( 1 9 5 9 ) 401: Po n t i f i c i u m A t h e n a e u m L a t e r a n e n s e u n i v e r s i t a t i s t i t u l o et h o ­ n o r e d e c o r a t u r ; cf. ibid. p. 7 4 7 9 e t 843. Cf. c o m m e n t a r i o s , q u i T Iu f. Cf. 1031, 18-31 A ur (institu it H a d r ia n u s ). . eqs. Cf. V i e r . Caes. 14, 3: l u d u m i n g e n u a r u m a r t i u m , q u o d A t h e n a e u m v o c a n t Lam pr. A le x. Se v. 35, 2: ad A t h e n a e u m l a t i n o r u m r h e t o r u m vel p o e t a r u m c a u s a f r e q u e n t e r p r o c e s s i t . a u d i e n d o r u m et g r a e c o r u m e* H ier, in Gal. 3 praef.: o m i 9 s a q u e a p o s t o l i c o r u m s i m p l i c i t a t e e t p u r i t a t e v e r b o r u m q u a s i ad A t h e n a e u m et ad a u d i t o r i a c o n v e ­ n i t u r , u t p l a u s u s c i r c u m s t a n t i u m s u s c i t e n t u r epist. 66, 9: q u a n d o o m n e A t h e n a e u m s c h o l a s t icorum vocibus c on son ab at. 7. S id o n , epist. 9, 14, 2: A t h e n a e i 9u bs e l l l a . Cf. o p u s , q u o d i n s c r i b i t u r : Der Grosse Brockhaus, vol . X I I I , L i p s i a e 1932, p. 3 63 sq. Quod praeceptum ei sit. 67 c i ss ns Li ebe rt in hac e p i s t u l a e p ar te l at i ne r e d d e n d a id o m i s e r i t , q u o d N i e b u h r o m n i b u s m a g n o p e r e i n cu l c a v i t . Q u o d u t r u m c o n s u l t o fecerit n ec n e , n o n s at i s c o n s t a t . U t a u t e m r a t i o n e s va r ia e v e r b o r u m in l a t i n u m v e r t e n d o ­ r u m i n t e r se c o n f er ri p o s s i n t , ea q u o q u e a f f e r u n t u r , q u a e J o h a n n e s R u b e n b a u e r , m a g i s t e r l i n g u a e l at i n a e c e l e b e r r i m u s i d e m q u e s c r i p t o r T h e s a u r i , q u i d i c i t u r , l i n g u a e l at i na e 8 c l a r i s s i m u s , in l a t i n u m c o n v e r t i t . I de m p er d u o d e ­ q u a d r a g i n t a fere a n n o s , q u o d s ci am, id est p er s e p t u a g i n t a q u i n q u e s em es t ri a , in a c ad e m i a M o n a c e n s i e x e r c i t a t i o n e s 9 l a ti n e s c r i b e n d i h a b u i t , q u a s d ie v i ­ c e s i m o q u i n t o m e n s i s Julii a n n o m i l le si m o n o n g e n t e s i m o q u i n q u a g e s i m o s e xt o p l u s s e p t u a g i n t a a n n o s n a t u s finivit ho ra t ert ia p o s t m e r i d i a n a ( s e c u n d u m r e c e n t i o r e m m o d u m h o r a s c o m p u t a n d i ) p o l l i c i t u s se e ti am in p o s t e r u m , si c o n d i c i o n e s o c c a s i o n e s q u e ita f e rr en t , s c h ol a s q u a s d a m h a b i t u r u m , et t e s t a t u s s o ci e t a te se q u a d a m c u m d i s c i p u l i s s u i s d e v i n c t u m p e r m a n s u r u m l i b e n tissim o q u e a n i m o c u i l i b e t s u c c u r s u r u m , q u o t i e s d iffi cul tat es m a g n a e s u p e r a n d a e e s s e n t . Q u i e t i a m n u m id s t u d e t , u t c o n t e n t i s v i r i b u s v o l u m e n o c t a v u m T h e s a u r i i i n g u a e l at inae conficiat, q u o ea v oc a bu la c o n t i n e r i n o s c u n t u r , q u a e ab m littera i n c o h a n t 10. Faxi t D e us , u t res p r o s p e r e pro c ed at . T o t a m a u t e m N i e b u h r i e p i s t u l a m , ut illuc r e d e a m u s , u n d e d i s c e s s i m u s , P. N a r c i s s u s L i e be r t o r d i n i s s a n c t i B en e di c t i in l a t i n u m , q u a p ol l ui t s e r m o n i s e leg an ti a, t r a n s t u l i t . H i c c o m p l u r i b u s c o m m e n t a r i i s , e p i s t u l i s , o p u s c u l i s l at i n e r e dd i t i s , q u a m v i s m a g n a e x p a r t e e s s e n t a r g u m e n t i difficillimi, t a n t a m a d e p t u s es t g l o r i a m , u t e t i a m n u m in s c h o l i s h u j u s g e n e r i s m e r i t o c e l e b r e t u r c o m m e n d e t u r q u e c u n c t i s l a t i n e s c r i p t u r i e n t i b u s 11 m a x i m o c u m f r u c t u c u m m e d i t a n d u s t u m i m i t a n d u s , c u m n o n s o l u m s cr ip t a, q u i b u s de a n t i q u i t a t e a g i t u r in e j u s q u e c o n d i c i o n e s v ar i a s i n q u i r i t u r , in l at i ru im c o n v e r t e r i t , sed e t i a m c o m m e n t a t i o n e s aetat is r e c e n t i o r i s , q u a r u m s e n t e n t i a e s a e p e n u m e r o nim iu m q u a n t u m a genere dicendi cogitandive a n tiq u o ru m differunt, mente c o n c e p e r i t m o re R o m a n o r u m a n t i q u o r u m v e r b i s q u e e x p r e s s e r i t C i c e r o n i s elocutioni non absimilibus. C eteru m J oh an n e s Carolus P u lc h rim o n ta n u s , q u a n t u m est magistro probissimo o m n i u m q ú e ore n o n scio, i p so u s u s mediocriter laudato. Quid m i r u m , si t a m q u a m stella in caelo f u l ge ba t , q u i n o n s o l u m a d m i r a t i o n e m s ui n o n e x i g u a m ex c it a v i t , s e d m u l t o m a gi s d e m o n s t r a v i t , q u a m flexibilis etiam- 8. C f.L a t in it a s 5 ( 1 9 5 7 ) Linguae Latinae«. 115: C f . J. J i m Joannes énez , C. R u b e n b a u e r ex c o l l e g i o s c r i p t o r u m M. F., Thesaurus Linguae Latinae, P «Thesauri al . Lat. n. (1 9 5 2 ) 283-185. 9. 10 Cf. P l i n . Cf S e r v . nat. 11, 68: e x e r c i t a t i o n e m . . . s o l l e m n e m h a b e n t ( = T h t L v, 2 13 80, 581. A en . 6, 104: si p a r s s e q u e n s o r a t i o n i s a v o c a l i i n c o h e t . 163, 2: (ex Papiriano) l i t t e r a m a q u a s e q u e n s i n c o h a t v e r b u m . Cf. ThLL C v ii a ssio d , 6 3 . 70. 11. Cf. Fo r c e l l in i, Lexicon totius latinitatis, to m iv, P a t a v i i Gramm, vu 1 9 6 9 , 4 9 53; 9 70, 1 9 4 0 , p. 2b5. 1 3 4 :2 2 Caelestis Eichenster, 0 . S. B. n u m l i n gu a l at i na es se t i d o n e a q u e ad s e n s a m e n t i s v e r b i s ex pl i ca n da , a t q u e id q u i d e m ea q u o q u e aetate, q u a h o m i n e s , u t J o h a n n i s 12 Papae Vi cesimi T e r t i i v e r b i s ut ar, jam c o e p i s s e n t s i mi li t er a t q u e eae, q u a s f abri car ent ur, m a c h i n a e algidi et d u r i et a mo r i s e x p e r t e s e x s i s t e r e 13. T a m e n p r o v i d e n t i a d i vi na v i d e t u r es se ef fec tum, u t in Na rci s so , p at re illo re ver en do , g e n i u s r o m a n u s c u m C h r i s t i a n o c o n j u n g e r e t u r . Idem c u n c t i s q u a e s t i o n i b u s recent i o r i b u s q u a m v i s i n t e r d u m difficillimis p r o r s u s a p e r t u s m u l t u m q u e et iam in d i s c i p li ni s n a t u r a l i b u s , q u a e h o d i e t a n t i a e s t i m a n t u r , v e r s a t u s m e n t e c o m ­ p r e h e n d i t cu nc ta , q u i b u s c o m m o v e r e n t u r h o m i n u m an imi n o n raro incer ti, q u o r s u m v e r t e r e n t . I n d o l e s a u t e m ej us nat al i solo s i n g u l a r i t e r p ra ef or ma ta 14 esse v i d e t u r . N a m A u g u s t a e V i n d e l i c u m 15, in m u n i c i p i o prov in ci ae Raetiae 16 j a m i n it io s p l e n d i d i s s i m o n a t u s est die d u o d e v i c e s i m o m e n s i s Mar ti i a n n o mi l l e s i mo o c t i n g e n t e s i m o q u a d r a g e s i m o q u a r t o . H u j u s p ro vi n ci a e olim r o m a n a e s i t u m c o n d i c i o n e s v e P u b l i u s C o r n e l i u s T a c i t u s , c e l e b e r r i m u s ille r e r u m s cr i p t o r r o m a n u s , l a u d i b u s extollit. N a m ait; «Et h ae c q u i d e m pa r s S u e b o r u m in secret iora G e r m a n i a e p o r r i g i t u r ; pro pi or, ut, q u o m o d o pau lo a n t e R h e n u m , sic n u n c D a n u v i u m s e qu a r , H e r m u n d u r o r u m civitas, fida R o m a n i s ; e o q u e solis G e r m a n o r u m n o n in ripa c o m m e r c i u m , sed p e n i t u s a t q u e in s p l e n d i d i s s i m a Raetiae p r o vi n ci a e c o l o n i a 17». H u j u s p rov inci ae c a p u t ci rc it er a n n u m q u i n t u m d e c i m u m a n t e C h r i s t u m n a t u m c o n d i t u m c o m p u t a t u r . Q u o d o p p i d u m s e s q u i a l t e r o s aecul o t r a n s a c t o ci iciter a n n u m centesimum vicesimum p rim um nomine municipii decoratum insignius r e d d i t u r ex illo t e m p o r e A e l i u m a b i m p e r a t o r e P. Ae li o H a d r i a n o c o g n o m i ­ n a n d u m . Postea Di ocl et iano i m p e r a n t e ci rci ter t e r t i u m sae cu lum ex ien s Raetia in d u a s p a r te s d i v i d i t u r , in Raet iam p r i m a m et s e c u n d a m . Illius p r o ­ 12. Cf. Collectanea Biblica Latina, vol. x m , R o m a e 1959, pag. 3; I O H A N I X X I I I PONTI­ FI CI S U M M O A U C T O R E S L A E T I O B T U L E R U N T . H o c loco n o m e n S u m m i Pont i f i c i s per h l i t t e r a m 9 c r i b i t u r . Q u a m s c r i p t u r a m a n t i q u i s s i m i e u a n g e l i o r u m c odi c es t e s t a n t u r . Cf. La t . n. 162: 2 8 ( 1 9 5 8 ) 3 5 1 , a d n . 1. 15. Osservatore Romano, A. xcix. - n. 8 2 ( 30 . 0 4 9 ) Giovedì 9 Aprile 1959, p cae Sedis ( = A A S ) 51 ( 1 9 5 9 ) 302; Pal. Lat. n. Pal. 1; Acta Apostoh- 166: 2 9 ( 1 9 5 9 ) 66; Ephemerides liturgicae [ R o m a e j 7 3 ( 1 9 5 9 ) 368. Cf. ibid.: »Pr o d ol o r , s u n t s a t m u l t i , q u i m i r a p r o g r e s s i o n e a r t i u m a b n o r m i t e r c a p t i , L a t i n i t a t i s s t u d i a e t a l i a s i d g e n u s d i s c i p l i n a s r e pel l e r e vel coèr c er e si bi s u m a n t , ut q u a m m a x i m e c a l cu l i s et r a t i o n i b u s d e d i t i et m a c h i n a t o r e s n o v a e a e t a t i s s i n t ci v e s » . 14 Cf. F o r c e l lin i, Lexicon totius latinitatis, t om. ni, P a t a v i i 1 9 s 0 , p. 810. Cf. T ert ape!- 1, 10, 54 sq. (ChL 1, 86): q u a n t i e n i m ad m a l u m r e f o r m a n t u r (var. 1.: p r a e t o r m a n t u r ) ! q u a n t i t ra ns f u g a e i n p e rv er su m! 15. « A u g u s t a V i n d e l i c u m s e u V i n d e l i c o r u m » — Augsburg. Cf. ThLL ii 1418, /9- 81: It in . Anto n. A u g . p. 249. Cf. AAS. 51 ( 1 9 59 ) 434: A u g u s t a V i n d e l i c o r u m . 16. Cf. C I L V 3 9 3 6 P R O C U R A T ( o r ) A V G V S T O R ( u m ) E T P R O LEG( a t o ) P R O V I N CI A I R A I T I A I E T V I N D E L I C . E T V A L L I S P O E N I N ( a e ) . A n i m a d v e r t e q u a e s o h o c e x e m p l u m m o n u m e n t u m q u e ae d i p t h o n g i sic e n u n t i a t a e , q u a s i s i t ai. 17. T ac . Germ., 41 (ed. G u d e m a n n . ) Be r o l i n i 1916, pg. 2 0 9 sq. Q uod praeceptum ei sit. 69 vinciae tum Curia c a p u t e l e c t u m est, h u j u s A u g u s t a V i n d e l i c u m c o m p r o ­ b a t u m . S e d j am illa ae ta te p r i m u m di oece si s C h r i s t i a n a ibi c o n s t i t u t a c r e d i t u r n o n q u i d e m l i t t e r a r u m m o n u m e n t i s t e s t a t a s ed m u l t i s vas is f u n d a m e n t i s q u e a e d i u m C h r i s t i a n o r u m p r o p r i i s effossis. Ibi A f t a , v ir go s a n c t a e t m a r t y r , circiter a n n u m du ce n te sim u m nonagesim um a Narcisso, episcopo reveren­ t i s s i m o 19, a d r e l i g i o n e m c a t h o l i c a m c o m p l e c t e n d a m 20 c o n v e r s a p ro C h r i s t o Dei h o m i n u m q u e m e d i a t o r e et a e t e r n a e s a l u t i s u n o a u c t o r e s a n g i n e m p r o ­ f u d i s s e i n rogo c o m b u s t a t r a d i t u r . H a n c V e n a n t i u s F o r t u n a t u s , c e l e b e r r i m u s ille p o e t a C h r i s t i a n u s , q u i s a e c u l o s e x t o Ra et i am p er ag ra vi t, s u m m o p e r e c u l t a m a t q u e c e l e b r a t a m c a n t a v i t hi s v e r s i b u s : P er gi s ad A u g u s t a m , q u a V i r d o e l L i c c a 21 f l u e n t a n t . Illic ossa s ac rae v e n e r a b e r e m a r t y r i s A f r a e 22. Q u i d i g i t u r m i r u m , si i l lum , d e q u o a g i m u s , luce v i x a s p e c t a ibi lavacro r e g e n e r a t i o n i s e c cl es i ae Dei u n i v e r s a l i i n c o r p o r a t u m p a r e n t e s prisca t e m p o r a C h r i s t i a n o r u m r e c o r d a t i n o m i n a v e r u n t A u g u s t i n u m , ex illo sci li cet r h e t o r e c e l e b e r r i m o M e d i o l a n e n s i , e p i s c o p o p o s t m o d u m H i p p o n e n s i a t q u e ec cl es iae d o c t o r e o m n i u m l o nge d o c t i s s i m o et h u m a n i s s i m o et e l o q u e n t i s s i m o , q u i scientia scripto rum op tim o ru m a u c to r u m q u e locupletissim orum linguae latinae im b u tu s mysteria Christiana singulariter com prehend it, explanavit, d e s c r i p s i t 23. H is o m in ibu s prosperis p ra em o n itu s c o n d icio n ibu sq u e com m odis com ­ m o t u s g y m n a s i u m A u g u s t a n u m p r o x i m e a b a bba ti a B e n e d i c t i n a S a n c t i S t e p h a n i s i t u m f r e q u e n t a v i t . H u j u s d i s c i p l i n a e c u r r i c u l o rite q u i n et iam 18. Chur. E s t o p p i d u m i n H e l v e t i a s i t u m . 19. M o d i g e r u n d i v i n o n e s t in l a t i n o g r a d u s s u p e r l a t i v u s . Ob id i p 9 u m « r e v e r e n f i s s i - m u s » p a s s i v e u s u r p a t u r . Cf. A c ta Conciliorum Oecumenicorum, e d Ed. S c h w a r t z , t o m . II, v ol . 4, B e r o l i n i e t L i p s i a e 1932, p. 26 , 14 (= L f.o M . epist. 41, 1): a b i p s i s r e v e r e n t i s s i m i s e p i s c o p i s . Ibid t o m . IV , vol. i , A r g e n t o r a t i 1914, p. 142, 7 sq.: j u b e t e er go ea q u a e j u d i c a t a s u n t a Ph o t i o e t E u s t a t h i o t e v e r e n t i s s i m i s e p i s c o p i s rel egi , p. 14 2, 11 : a p r a e f a t i s r e v e r e n t i s s i m i s e p i s c o ­ p i s . p. 144, 8: a d v e r s u s H i b a m r e v e r e n t l s s i m u m e p i s c o p u m p, 144, 19: r e v e r e n t i s s i m a e et s a n c t i s s i m a e m e m o r i a e J o h a n n e m . t o m. I, v ol . 3, p. 48 , 5: s o r o r e m p i i s s i m a m ( v a n a lect. rever e n t i s s i m a m ) . t o m . I, vol . 5, p. 9, 2 7 sq. : i n t e r r e v e r e n t i s s i m a s m a t r o n a s , p. 3 6 2 10: r e v e r e n ­ t i s s i m i s p a l a t i n i s , t o m . I, vol . 4, p. 164, 6: m u l t i r e v e r e n t i s s i m i c l e r i c i , p. 223, 6: r e v e r e n t i s s i ­ m a e P u l c h e r l a e . p. 175, 11: e t p r a e s i t r e v e r e n t i s s i m o m o n a s t e r i o , t o m . II, vol. 3, p a r s 1. C odex J u s t i n i a n u s 1, 3, 25, 1; 1, 3, 25 , 2; 1, 3, 28, 1; 1, 3, 28, 3; 1, 3, 28, 4, multtsque aliis locis. G r e g . M. Dial. 2, 3 5 ( e d. M o r l c c a , R o m a e 1924, p. 130, 9): et r e v e r e n t l s s i m u m v i r u m Germanum e p i s c o p u m . —I n n u m e r a b i l i a al i a e x e m p l a e x s t a n t . 20. Cf. L i t t e r a s e n c y c l l c a s « P r i n c e p s P a s t o r u m » Johannis XXIII: qui catholicam am­ p l e c t u n t u r r e l i g i o n e m ( A A S 5! [ 19 5 9] 8 5 i). 21. H i d u o fluvii h c d i e a p p e l l a n t u r W ertach e t Lech. 22. V 23. en Cf. . Fort. T M a r t . 4. 6 4 2 sq. ( M o n . Germ. H ist., a u c t . a n t . I V, 1 estard , p. 368). M a u r i c e , Sa in t A u g u s t in et Ciciron, t. I: Cicéron dans la form ation et dans l'oeuvre de sa in t A u g u s t in , t. II: Répertoire des textes, P a r í s 1'/58; H agendahl , Fathers and the Classics, G ö t e b o r g 1 9 5 8 ( Stud ia graeca et latina Gothoburgensia, VI). Harald, Latin 70 Caelestis Fichenseer, O. S. B. e xc e ll e n t i s s i m e t r a n s c u r s o 24 die v i ce si m o m e n s i s Maji a n n o mi ll es imo o c t i n ­ g e n t e s i m o s ex a g e s i m o q u a r t o illud m o n a s t e r i u m a S an ct o S t e p h a n o n o m i n a ­ t u m i n g r e s s u s e st 25( ubi ei nescio q u o m o d o N a r c i s s u s n o m e n m a n a c h i c u m 2b i n d i t u m est, n o m e n vi del icet illius e pi s co p i pr imi A u g u s t a n i . Ibi votis n u n c u p a t i s 27 t r i b u s a n n i s p o s t s a c er do t io a u c t u s 28 est. D e i n d e H e r b i p o l i 29 per d u o s a n n o s in phi lol ógi am i n c u b u i t . T u m a p r o f e s s o r i b u s 30 p u b l ic e cum t e m p t a t u s t u m c o m p r o b a t u s c o m m e n t a t i o n e académi ca connecta, q u ae est de d o c t r i n a T a c it i 31, in d o c t o r e s pal am p r o m o t u s e s t 32. H o c d i pl o ma te 33 t am e x o r n a t u s q u a m e x p e d i t u s A u g u s t a m V i n d e l i c u m r e v e r s u s m u n i a magistri p r a e c e p t o r i s q u e e x s e q u e n d a s u s ce p it . I n d e ab a n n o mi ll es i mo o c t i n g e n t e s i m o d u o d e s e p t u a g e s i m o d i s c i p u l o s s u p e r i o r u m p o t i s s i m u m c l a s s i u m l inguas a n t i q u a s G r a e c o r u m R o m a n o r u m q u e do cu it , per c o m p l u r e s a n n o s etiam H e b r a e o r u m . A n n o a u t e m mi ll es i mo o c t i n g e n t e s i m o n o n a g e s i m o p r i m o t ot i g y m n a s i o m o d e r a n d o p r a e fe c t us es t. Q u o d m u n u s t a nt a s ap i en t ia , p r u d e n t i a , d e x t e r i t a t e e xpl evi t , u t m e m o r i a ej us d ul c i s s i ma p e r m a n s e r i t o m n i u m a n i m i s infixa. Die v e r o v ices imo s e c u n d o m e n s i s Mar ti i a n n o mi ll es i mo n o n g e n t e ­ s i m o t er ti o in m o r b u m m o r t i f e r u m i n c i d i t et t r i b u s d i e b u s post, id est a. d. VIII K a l e n d a s A p r i l e s , c o r o n a c o n f r a t r u m c i n c t u s ec cl es iae que s a c r a m e n t i s 24. Cf. C o d . Theod. 6, 35, 14: q u i n d e c e n n i t r a n s c u r s o c u r r i c u l o ( = T h u . îv 1507, 56 9q.) 2 > Cf. A ug . epist. 211, 5 (C sel 57, 3 6 0 , 4 ) : q u a n d o i n g r e s s a e 9 u n t m o n a s t e r i u m . G reg. M. epist. 11, 15 ( Mo n . Germ. Hist., epist. II, 2 7 7 , 2 3 ) : 9i i n g r e s s u s m o n a s t e r i u m n o n f ui sse s. 26. Cf. C a s sio d . H ist. 1, 1 1 , 1 (C sel 7 l , 33, 2 sq.): q u i c o n v e r s a t i o n e m o n a c h i c a t e m p o r e f r u e b a n t u r . 6, 1, 12 (p. 307, 4 4 sq.): t o n s u s m o n a c h i c a m s i m u l a b a t v i t a m . G illo M- reg. epist. 9, 157 ( M o n . Germ. Hist., epist. II, 159, 1 sq.): d i v i n i m o t u s i n s p i r a t i o n e c o m p u n c t u s g r a ­ t i a m m o n a c h i c a e c o n v e r s a t i o n i s a p p e t i t . 1, 4 0 (p. ^5, l 8 sq.): Si q u o s a u t e m a c le r ic a tu in m o n a c h i c a m c o n v e r s i o n e m v e n i r e c o n t i g e r i t , n o n l i ceat eis... eq9. 27. C f Cic. A tt. 8, 16, 1: c u m a n t e l u c e m v o t a ea q u a e n u m q u a m s o l v e r et , n u n c u p a v i t . Phil. 3, 11 : a n t e l u c e m vor a. . . ea n u n c u p a v i t . 5, 24: vot i 9 n u n c u p a t i s . Cf. P iu m XI I : ob n u n c u ­ p a t u m c a s t i t a t i s v o t u m ( A A S 4 6 [ 195 4 ] 177), ibid.: ... qui a d u l e s c e n t e s a b i n g r e d i e n d o S e m i ­ n a r i o vel a R e l i g i o s i s O r d i n i b u s ac S o d a l i t a t i b u s a s a c r i s q u e n u n c u p a n d i s v o t i s a v e r t e r e contendunt... Cf. 2*, (=ThLL S v et. ii 1 3 5 5 , Mommsen (ThLL Vit. 5: non solum honoribus sq. ). C I L X I V 46 ii 1 3 5 5 , 5 8 ). 3568: verum et s acer dot ii s amplissimi9 auctus ( s a c e r ) D O T I O A V C ( t u s ) , litteras mancas supplevit Cf. l i t t e r a s e n c y c l i c a s Pii X I I «Sacr a v i r g i n i t a s « : C o n s i d e r e n t p a r e n t e s q u a n t o si b i h o n o r i si t s u u m f i l i um c e r n e r e s a c e r d o t i o a u g e r i ( A A S ) 4 6 29 ) Herbipolis, — Is f. = Wiirzburg. Ho c o p p i d u m In F r a n c o n i a M o e n u m s i t u m est. Cf. C i l x m 7070 , 14 (saec. 1 in it.) 30. Cf. S part. M [1 9 5 4 ] 190). inferiore ad f l u me n oenvs. Hadr. 20, 2 (ed. H o h l , L i ps l a e 1955, p. 21, 13 sq. ) [H a dria nus] a p u d Ale- x a n d r i a m i n m u s i o m u l t a s q u a e s t i o n e s p r o f e s s o r i b u s p r o p o s u i t et p r o p o s i t a s i ps e d i s s o l v i t . 31. W i r c e b u r g i ( = H e r b i p o l i ) 1868), 32. Cf. Ba c c i, Lexicon K r e b s-Sc h m a l z 3, Romae , Antibarbarus der lateinischen Sprache 1 9 5 5 , p . 3 5 5 : In 7. 1, Ba se l 1905, p. 400; ris g r a d u m d i g n i t a t e m q u e a s s e q u i , c o n s e q u i , me r e r i ; l au r e a d o n a r i , h o n e s t a r i , decor ar i. 33. cf. d o c t o r u m n u m e r u m c oopt a r i , adlegi , a d s c r i b í ; docto- Cf. ThLL v, 1 1225, b8- 1 22 6 , 21: d i p l o m a , — ati9 n. Quod praeceptum ei sit. 71 efficaciter c o n f i r m a t u s o b d o r m i v i t in D o m i n o p r a e s t o l a t u s a d v e n t u m C h r i s t i suo s a mortuis resuscitaturi. H i c vi r c u m s a p i e n t i s s i m u s t u m m o d e s t i s s i m u s e p i s t u l a m N i e b u h r i dignam arbitratus, quae o m n ib u s cognoscenda neq u e um qu am neglegenda p r o p o n e r e t u r , illa v e r b a in l a t i n u m c o n v e r t i t r a t u s n o n s o l u m a d u l e s c e n t i b u s in p h i l o l o g i a m i n c u b i t u r i s , s ed iis q u o q u e , q u i s ac ri s officiis se d e d e r e n t totos, c o n s i l i u m e d e n d u m esse, q u o , q u o t i e s l a t i n e s c r i b e r e n t , l i b e n t e s m o n i t i q u e m e m o r e s u t e r e n t u r . U n u m igi tur, q u i l a t in e c o m m e n t a r i in a n i m u m i n d u x i t , c ol o r e m s e r m o n i s s e r v e t o p o r t e t a e t a t e m q u a n d a m l i t t e r a r u m l a t i ­ n a r u m i m i t a t u s vel s c r i p t o r e m q u e n d a m p r a e s t a n t i o r e m 34. N e m o a u t e m est, q u i n sci at i n l i n g u a l at i na tria p r a e c i p u e g e ne r a d i c e n d i d i s t i n g u i solita, g e n u s h u m i l e s eu exile et g e n u s m e d i u m et g e n u s s u b li me . S e r m o a u t e m c o t i d i a n u s in g e n u s d i c e n d i h u m i l e r e f e r t u r . Q u i er go in c o l l o q u i i s f a m i ­ l i a ri b us a u r i b u s o c u l i s v e i n o f f e n s i s u s u r p a v e r i t v e r b a t e l e p b c n a n d i 35 vel iel e g r a p h a n d i vel p h o t o g r a p h a n d i vel c h i o n o d r o m a n d i 36, —ni si s c h i a n d i (schi­ are) v e r b u m v i d e a t u r i n d u c e n d u m —, aliis d i c e n d i g e n e r i b u s u s u r u s r e m e l e g a n t i u s v e r b i s e x p r i m e t . N a m t e l e p h o n i c e c u m ami ci s c o l l o q u e t u r , m a ­ g i s t r u m s u u m t e l e g r a p h i c e de a l iq u a re c e r t i o r e m faci et , i m a g i n e s p h o t o g r a ­ p h i a s c o n f i c i e t 37, d e n i q u e h i e m i s m e n s i b u s o b l o n g i s s ol ei s per n i v e s ful gi das c u r s u ci t at o p r o l a b e t u r 38. H a e c er go d i s c r i m i n a q u i d i l i g e n t e r o b s e r v a v e r i t , n e t e r e t e s q u i d e m is a u r e s o ff e n d e t , i m m o b re vi c e r t i o r fiet, q u i d s u i s i p s i u s sen ten tiis valeat ad h o m i n u m anim os cum com m o v en d o s tu m delectandos. P o s t h o c p r o o e m i u m a e q u o p r o l i x i u s e n v e r b a e p i s t u l a e l a u d a t a e i p s a 39; « C u m m i h i m a t e r t u a s u a v i s s i m a s c r i p s i s s e t v i d e r i te p r o p e n s o a n i m o i n c l i n a r e ad a n t i q u a r u m s t u d i a l i t t e r a r u m , n o n s o l u m l aet ari m e r e s p o n d i , s e d orare et i am i p s a m p a t r e m q u e t u u m , n e for te aliis v i v e n d i c o n si l ii s tibi c o n s t i t u t i s a b illa te v o l u n t a t e a v o c a r e n t . C u m e n i m ph il ologi a —ita fere, o p i n o r , r e s c r i p s i — q u a s i d u x e ss e t c e t e r o r u m s t u d i o r u m , si q u i s h a n c a r t e m a e t a t e pueril i, p e r i n d e ac si p e r t o t a m v i t a m es se t p r o f e s s u r u s , s u m m a t r a c ­ t a r e t i n d u s t r i a , o p t i m e e u m sibi v i a m a p e r i r e a d q u a m l i b e t a li am i n a c a d e ­ mia a m p l e c t e n d a m . J a m v er o t am c a r a m h a b e s p hi l o l o g i a m , u t tibi a d u l e s ­ c e n t i , q u a t e c u m c a ri t at e f a m i l i a r i t a t e q u e s u m c o n j u n c t u s , n u l l a m al iam v it ae Lexicon 3, p. V I I I 34. Cf. B a c c i, 35. Cf. Beach, 36. Cf. Lurz, VITA L A T . n, 9. Janvier 1960, p. 100 sq. S O C . L A T . 8 ( 1 9 4 0 ) 2; 1 8 ( 1 9 5 2 ) 16, 18, 20. c h f o n o d r o m a r e esquiar, sciare, skier, to ski. Cf. o p u s c u l u m q u o d i n s c r i b i t u r : verborum mutua toru m et peregrinorum a p u d Ciceronem usu et compensatione, 1 8 9 1 / 9 2 , pag. = schifahren, Linderbauer, P. B e n n o OS B. : 61. 37. Cf. B a c c i, o p . m e m ., p. 38. Cf. B a c c i, o p . m e m ., p. 5 7 0 sq ., E 39. L ie b e r t , 27 7 . g g e r , Latinitas. A (1 9 5 6 )119 P. N a r c i s s u s , Lateinische Stilübungen, A u g s b u r g 1905, De M é t a m a e ( = M e tten ) sq. p. 55 61. 72 Caelestis Eichenseer, Ü. S. B. c o n d i c i o n e m o p t a r e mal im p r a e t e r h a n c i p sam. Est e n i m nulla n e c t r a n q u i l ­ lior n e c j u c u n d i o r , nul la qu ae , sive officia sive u s u m s p e c t a s , m el i u s c o n s u ­ lar a n i m i paci h o n e s t e q u e t a c t o r u m c ons ci en ti ae. Q u a m s aepe me n o n sine m a g n o d ol ore p a e n i t u i t , q u o d illa relicta t rans ii ad p ubl i ca negot ia et c o n ­ t e n t i o ne s, u n d e d u b i t o an n e s e n e c t u t e q u i d e m u r g e n t e p e r p e t u o p os si m c o n q u i e s c e r e . A c m ag i s t r i q u i d e m m u n u s u t s u m m a c o m m e n d a t u r s a n c t i t a ­ te, ita profecto, q u a m v i s m u l t a mala c o g i t a t a m ejus s p ec i e m i m m i n u a n t , h u ­ m a n i s s i m u m q u e m q u e vel m a x i m e p e r d u c i t ad v i t am be a ta m. H o c ego q u o n ­ d am mea s p o n t e s u s c e p t u r u s eram: q u o d u t i n a m p e r s e q u i licuisset! Jam cum in i n g e n t i rei p u b l i c a e q u a s i c a m p o o m n e s i n d u s t r i a e n e r v o s i n t e n d e r i m , me certe f a st i d i s i o r e m eva s is s e i nt el le go q u a m u t et i am n u n c i llud m u n u s s u ­ bire po ss i m: tibi ver o c u m ex a n i m o b e n e vel im, e xop to , ne tali c a p t u s fasti­ dio o t i u m f u g e re c u p i a s i ll or u m fi ni um a n g u s t o r u m , q u i b u s a e q u e ac tu m u ­ n i t u s m e a m ego t r a ns e gi p u e r i t i a m . S c r i ps er a t i g i t u r m a t e r tua velle te m i h i c o m m e n t a t i o n e m e x h ib er e , q ua et i n d u s t r i a m t u a m p r o b a r e s et, q u a n t u m j am profeci sses, in m eam per ferr es n ot i ti am . Q u o d ut te a d h o r t a r e t u r , e am oravi, n o n s o l u m u t s i n c er is s im e tibi me s t u d e r e tibi t u i s q u e i n d e p e r s p i c u u m esset, v e r u m e t i am q u o in ipsa p hi l ologi a, c u m q u i d p e t e n d u m sit t u m q u ae viae eo f e r a n t a u t d e d u c a n t , s atis h a b e o e x p l o r a t u m , u t et e um , cui ex illis u n a m i ni re cont i ger it , n e d e ­ ce dat c o nf ir me m et e u m , q u i sit a b e r r a t u r u s , ex a n im i mei s e n t e n t i a ut ca ve at m o n e a m , i d c m q u e q u o d e v e n t u r u s sit, nisi ad v i am redierit, i n d i c e m . Ego q u i d e m c u m p l e r u m q u e d u c e carer em et a l i q u a n d o eos, q u i d u c e r e p o s s en t , ni mi a i n d u l g e n t i a m o n e n t e s neg lege rem, m ea m vi am feci p er m u l t a ac d e n sa d u m e t a . F or te f o r t u n a —deo sit g r a t i a — n u n q u a m e c o n s p e c t u ami si p r o p o s i ­ t u m et c u r s u m r e li ct um repetivi; sed m u l t o p r o p i u s ad finem accessi csem nec t ot p e r t u l i s s e m labores, si q u i s vi am mi hi m o n s t r a s s e t . Q u o d ob i n d u l g e n ­ t iam m a x i m e o m i s s u m esse n o n i gnoro, t u m q u o d n o n n e m o v i d e t u r o per am d et re ct avi ss e, q u o m i n u s id efficeret, ut, q u a e pr aeci per er a p ue r o pro sua aetate p a r u m m o d e s t o r ect e i n t e l l e g e r e n t u r . N e c me fugit c o n s i l i u m a v o ­ l u n t a t e mea a l i en u m certe mi hi s t o m a c h u m fuisse m o t u r u m : si t a m e n a pe ­ rito d a t u m esset, t u m sal tem in p e c t u s d e m i s i s s e m et n u n c grato a ni mo a e s t i m a r e m , et iam si a cer bi ss ime fui ssem v u l n e r a t u s . F at eo r l i b e n t e r et vere p o s s u m hoc facere, c o m m e n t a t i o n e m t u a m h o n o ­ ri fi ce n ti ss i mu m i n d u s t r i a e t u ae t e s t i m o n i u m et q u a n t u m illis pl u s sex anni s, c u m u l t i m u m u na f ui m u s , l ab or a ve ri s et di di ceris, s u m m o m e g au di o videre. Mu lt a te vi deo legisse c u m s cientiae c u p i d i t a t e et a n i m i a t t e n t i o n e . Jam vero h oc p r i m u m a p e rt e te mo n eo , ut s e r m o n e m l at i n u m , qu al i s in te sit, e x a m i ­ n e s et ho c in g e n e r e a l i q u i d d es i d e r a r i tibi p e r s u a d e a s . N o l o te r e p r e h e n d e ­ re, q u o d n o n n u n q u a m in legem g r a m m a t i c a m pec cave ri s; hac e n i m de re ni hi l d i s s e n t i o a S p a l d i n g i o me o —cui ossa bene q u i e s c a n t — q u i in schola ni hi l m i n u s i n d i g n a b a t u r , d u m m o d o a d n o t a n d o p a u l a t i m il lud ex st i rp ar e t. Q uod praeceptum ei sit. 73 P e j u s se res h a b e t , q u o d s a e p e n u m e r o deficis in p e r i o d i s , q u o d falsis u t er i s v o c i b u s , q u o d s e r m o t u u s t u r g i d u s es t ac d i s s o l u t u s , q u o d v e r b a i n e l e g a n t e r t r an s fe rs . A d eo n o n s i m p l i c i t e r scribi s, u t s e n t e n t i a m , q u a e cert a a n i m o t u o obv e r s e t u r , a m b i t i o s e efferas. Q u o d n o n c op i os e et q u a s i r o t u n d e s c r i b e r e p o ­ tes, n o n r e p r e h e n d o ; n a m etsi f u e r u n t n o n n u l l i , s u p e r i o r i b u s m a x i m e t e m ­ p o r i b u s , q u i e x i m i o p r a e d i t i i n g e n i o e x i m i a q u e c o n f o r m a t i r a t i o n e j am p u e r i id p r o b e ca ll eren t, p l e r u m q u e t a m e n ne esse q u i d e m p o t e s t tal is perfectio. U b e r t a s e n i m o r a t i o n i s et m a t u r i t a s po si ta est in m a t u r i t a t e a n i m i : q u a e p er aetat is t a n t u m g r a d u s p r o g r e d i t u r . S e m p e r v e r o et p o s s u m u s et d e b e m u s nec f u c a t a m v i r t u t i s s p e c i e m c a p t a r e et s i m p l i c i t e r r e c t e q u e co gi t ar e ac l o q ui . H i c i g i t u r ac ci pe a m e u t i l e p r a e c e p t u m . C u m l a t i n e c o m m e n t a r i s , q u a e d i c ­ t u r u s es, q u a m m a x i m e p o t e s s u b t i l i t a t e t e c u m cogi ta et q u a m s i m p l i c i s s i ­ m i s v e r b i s a b s o l v e . C o g n o s c e c o m p o s i t i o n e m s u m m o r u m s c r i p t o r u m et i n ­ t e r d u m in u n a et al ter a p e r i o d o i m i t a n d a ita te exe rce , u t in c o n v e r t e n d o c o m p o s i t i o n i s p e d e s d i s s o l v a s , d i s s o l u t o s l at ine r e d d e n d o r e s t i t u e r e c on e r i s , q u a q u i d e m in e x e r c i t a t i o n e n o n tibi o p u s est m a g i s t r o ; s e d ita v e li m id fa­ cias, ut, c u m ad j u d i c a n d i m a t u r i t a t e m p e r v e n e r i s , ex h a c q u a s i m e d i t a t i o n e c a pi a s f r u c t u m . In s c r i b e n d o q u a e r e d i l i g e n t e r , n u m t u a o r a ti o e u n d e m r e fe ­ rat co lo re m: C i c e r o n e m et L i v i u m a n T a c i t u m et Q u i n t i l i a n u m s e q u a r i s , n ihil c ur o ; s ed c e r t u m a l i q u o d t e m p u s e r it ti bi d e l i g e n d u m , a u t p r o v e n i e t c o n f u s u m q u i d d a m ac v a r i u m , q u o d d i l i g e n t e s g r a m m a t i c i n o n m i n u s ind i g n e n t u r q u a m si g e r m a n i c e s c r i b e n d o s e r m o n e m m e di i s aecul i X V I I et h u j u s a et at is p e r m i s c e a s . P e r s e q u e r e a r t e m c o n j u n g e n d i s e n t e n t i a s , s ine q u a, q u i d q u i d p e r h i b e t u r l a t i n u m , e x c r u c i a t l egent es . M a x i m e v e r o a n i m u m a d ­ v e r t e a d t r a n s l a t i o n e s ; in h i s e n i m q u o d n o n o m n i v i t i o caret, n o n es t f e r e n ­ d u m . Et h a n c i p s a m o b c a u s a m l a t i n e s c r i b e n d o t am egr eg ie i n s t i t u i m u r ad u n i v e r s a e o r a t i o n i s e l e g a n t i a m 40, q u o in g e n e r e s e c u n d u m a l a t i n o l o c u m 4U. Haec verba huju s praecepti singulariter c om pos it a Jo h a n n e s R u be nbaue r mense F e b r u a r i o , a n n o p C h r . n. 1 9 54 h u n c l n m o d u m , d u i n i n a c a d e m i a M o n a c e n s i e x e r c i t a t i o n e s h a b e t r e ct e s c r i b e n d i , l a t i n e r e d d i d i t : L a t i n e c u m c o m m e n t a r i s , ea, q u a e d i c t u r u s es, q u a m m a x i m a p o t e r i s p e r s p i c u i t a t e e x c o g i t a t o ( m e n t e c o n c i p i t o ) et v e r b i s q u a m s i m p l i c i s s i m i s ( q u a m s i m p l i c i s s i m a ) e x p r i m i t o (efferto). A t q u e ( e ti a m) c o m p r e h e n s i o n e m ( c o n t i n u a t i o n e m ) s c r i p t o r u m m a x i m o r u m c o g n o s c i t o ( c o g n o s c a s ) et bi s i mi ­ t a n d i s te e x e r c e t o (e x er c ea s) n o n n u l l a s p a i t e s ita c o n v e r t e n d o , u t m e m b r a d i s s o l v a s d i s s o l u t a q u e in l a t i n u m v i ci ss im v e r t e n d o t e s t i t u a s , q u a m ad e x e r ­ c i t a t i o n e m tibi m a g i s t r o ( m a g i s t r i i n s t i t u t i o n e ) n o n erit c p u s ( q u a m ad e x e r ­ c i t a t i o n e m d u c e n o n egebis). In s c r i b e n d o a u t e m sollicite r e q u i i i t o ( r e q u i r a s ) , n u m s e r m o t u u s u n o sit colore, q u a in re n i h i l m e a i n t e r e s t (ni hi l cur o), 74 Caelestis Eichenseer, 0 . S. B o b t i n e t s e r m o gallicus. q u i ne ipse q u i d e m p a t i t u r q u i d q u a m i n e p t u m , q u o d G e r m a n i in s u o s e r m o n e m i r u m q u a n t u m n e g l e g u n t . R ec t i s s i m e fecisti, q u o d d u as illas c o m m e n t a t i o n e s , q u a s exa ras se te c o m m e m o r a v e r a s , n o n mi sist i, q u o n i a m de hi s q u i d e m r e b us o m n i n o non p ot es s a n o uti j udi ci o. Disce, d u l c i s s i m e , disce di l ige nt er ! S e m p e r expl ora, q u i d jam c o g n o v e ­ ris, et in dies d o c ti o r fieri s t u d e ; haec e n i m c o g n o s c e n d i ratio c u m ab o m ­ n i b u s o m n i v it a a m p l e c t e n d a est, t u m ver o ab a d u l e s c e n t i b u s , q u o r u m i n t e ­ gri a d h u c a n i m i n o v i t a t e l i t t e r a r u m ac d u l c e d i n e d e l e c t a n t u r . Q u i ver o c o m ­ m e n t a r i u m de q u a l i c u n q u e re c o n s c r i b i t , is profecto, q u a m v i s infitias eat, v u l t docere; d oc e re a u t e m n e m o p ot es t sine al i qu a s a p i e n t i a , q u o do no , si m o d o a p p e t i m u s , c o m p e n s a t d e u s def ic ient em a d u l e s c e n t i a e al acritatem. A t ­ q u i s a p i e n s e ss e n o n p o t e s t a d u l e s c e n t u l u s . N e c licet ita se d ef end er e, ut sibi i ps i di cat talia se el abor are, q u o a r g u m e n t a q u a e d a m a c c u r a t i u s perspiciat. H a c m e n t e q u i id facit, p e r p e r a m agit et c u m s u o d a m n o . I n c omp o si t e p o t i u s litteris c o n s i g n e t , q u a e o m n i j am cog i ta ti o ne p e r tr a ct av i t; ne st il um p r e h e n d a t , ut i n t e r s c r i b e n d u m m e d i t e t u r . Q u i in o r b e m r e di ge re s t u d e t , qu ae , sive res si ve v e r b a s pectas , ne u m b r a m q u i d e m p er fec ti oni s h a b e r e p o s s u n t , in m a x i m u m is a d d u c i t u r p e r i c u l u m , ne in s pe c ie et i n d il ig en t ia a c q ui e s ca t a u t p e s s i m a m p e r n i c i o s i s s i m a m q u e mal e s c r i b e n d i e x e rc i t at i o n em c o n s e q u a t u r . O felicem a r b u s c u l a m , q u a e in b o n o solo o p p o r t u n o q u e loco p o s it a a p r u d e n t i c u s t o d e in r e c t u m r e v oc a t u r et firmi ssi ma succrescit! Sin i m m o d i c a i rri gat ione in a l t u m p r o m i s s a i nv al i da est et mollis, si ne pra es idio et a d m i n i c u l o v e n t i i ct i bus e xpos it a, per o m n e m v i t am mat er ia ejus erit s o ­ l ut a et p r a v a s t a t u r a * . C a e l e s t i s E i c h e n s e e r , O . S. B. E x archiabbatia Ottiltensis. in Germania. u t r u m r e d d a s s e r m o n e m C i c e r o n i s et Livi an T a c it i et Q u i n t i l i a n i , d u m m o d o u n u m a l i q u o d s p a t i u m eligas, ne variet as i n fo r mi s ( c o n f u s u m q u i d d a m at qu e p e r m i x t u m ) o ri at u r, q u a g r a m m a t i c u s v e r u s n o n m i n u s o f f e n d i t u r ( q u a m aeq ue. .. aegre fert, ac si...) q u a m si g e r m a n i c e l o q u e n s c o n f u n d a s s e r m o n e m a n n i mi ll esi mi s e s c e n t e s i m i q u i n q u a g e s i m i c u m s e r m o n e a n n i mill esi mi oc­ t i n g e n t e s i m i . Pr ae te r ea di sci to ( di scas) ar te m c o n e c t e n d i s e n t e n t i a s ( sentent e n t i a r u m c o n e c t e n d a r u m ) , q u a ca rens , q u i c q u i d t a m q u a m l atine ( l at i nu m) s c r i p t u m p e r h i b e a s , a n i m o s l e g e n t i u m o b t u n d a s . P r a e c i p u e d e n i q u e diligens est o (sis) in u s u t r a n s l a t i o n u m (in v e r b i s t r a n s l a t i s a d h i b e n d i s ; in ver bis t r a n s f e r e n d i s ) , q u a in re q u i d q u i d n o n o m n i caret vi tio, per ferr i n o n potest, q u o fit, ut, q u i lat ine s cr ibere di di cerit , o m n i b u s m o di s b e n e s cr ibere sciat. Cf. S eyffhkt Palaestra Ciceroniana 1886, p. 218. Cf. etiam H T o n d in i, De Ciceronianae imitationis ortu et progressione ab exordio renatarum litterarum ad P. Bembum, L A T I N I T A S ( 1 9 5 9 ) 166- 181. 7 Aeneas in O rcum descendit S u m m i m o m e n t i l ibros , si rect e i nt el le g er e v e l i m u s , q u a m e n t e q u a q u e a e t a te s i n t c o n s c r i p t i , int el legi o p o r t e t . Q u o d e t de s e x t o A e n e i d o s l ibro d i c e n d u m v i d e t u r . Bella e n i m civilia, q u a e a n t e V e r g i l i u m n a t u m gest a s u n t e ffec erunt , u t o p t i m i q û i q u e , i n t e r d i v i n a et h u m a n a j u r a i m p i e p r o tr it a m i s e r e j actati, id sibi q u a e s t i o n i s p o n e r e n t , n u m b o n i e a n d e m ac mali p o s t o bitu m sortem essent consecuturi. A tq u e q u o pejus injustitia imperabat j u s t i t i a e , j u ri i nj u ri a, eo m a j o r e m s p e m c o n c i p i e b a n t v e n t u r u m a l i q u a n d o , q u i p r i s t i n u m o r d i n e m r e s t i t u e r e t ( C i c. Leg. 2, 36). N e c m u l t i do ct i i n v e ­ n i e b a n t u r , q u i T a r t a r i f a b u l a s p r o v er is h a b e r e n t . Q u i in t a n t a r e r u m p e r t u r b a t i o n e et m u n d u m d i v i n a regi p r o v i d e n t i a et p o e n a s a e t e r n a s fore mal is c r e d e b a t et b e a t i t u d i n e m b o ni s , is se m e d i t a t i o n i b u s m y s t i c i s d ar e sol ebat , q u a s sec ta Stoica j u n i o r et P o s i d o n i u s p o t i s s i m u m alere s t u d e b a n t , (cf. C í e . T u s c . ; Somnium Scipionis). H a c ipsa t u r b u l e n t a aetate V e r g i l i u s n a t u s e s t nec s e c u s a t q u e alii p l u r i m i p h i l o s o p h i a E p i c u r è a a n i m i t r a n q u i l l i t a t e m e t p a c e m se c o n s e c u t u r u m s p e r a b a t . S e d l a b a n t i i m p e r i o o r d i n e firmo p e r A u g u s t u m r e d d i t o id c o e p i t cons il i i c o n s c r i b e r e c a r m e n , q u o — H o m e r u m i m i t a n s — a n i m o r u m p o s t d i s c e s s u m s o r t e m i l l u s t r a r e t et f u t u r a i m p e r i i fata ore A n c h i s i s p r a e d i c e r e t . C o p i o s a q u i d e m ei ex li tt eri s g ra eci s s u p p e t e b a t m a t er i a n ec d e e r a t U l i x i s in O r c u m d e s c e n s u s ( li b ro s ext o); s ed c u n c t a o r d i n e poèt ico et c o n c i n n o c o m p l e c t i n e g o t i u m s a n e a r d u u m fuit. A t t a m e n d iffi cul tat es o m n e s vi ci t i n g e n i u m Vergi li i ac l abor i m p r o b u s . E t e n i m a c t i o n e s epi cae, s e r m o n e s , d e s c r i p t i o n e s m i r a i n t e r se v a r i a n t u r arte. Ipsa q u o q u e actio p r i n c e p s n u n q u a m l a n g u e t , s ed i n d e ab e x o r d i o a d finem u s q u e a u g e t u r et i n p r a e c l a r i s s i m u m A n c h i s i s s e r m o n e m d e s i n i t ( 75 2- 886), c u l m e n t o t i u s libri et c o r o n a m . A c l evi s ille m e t u s , q u o q u i e x o r d i u m legit t e n e t u r , in l ae ta m s p e m t r a n s i t . N a m s i c u t A e n e a s ex s e s c e n t i s p er i c u l i s e v a s i t i n c o l u ­ mi s, ita e t Roma, licet p e s s i m a q u a e q u e p a s s u r a , ex u m b r i s ad l u c e m a l i q u a n d o e me r g e t . H a n c a r t e m p o è t i c a m ac tale d r a m a a c t u o s u m n e m o d e i n c e p s v a t e s l a t i n u s est a s s e c u t u s , ne O v i d i u s q u i d e m . S ed q u i d p o t i s s i m u m V e r g i l i u s libro s e x t o i n t e n d i t ? V o l e b a t u t A n c h i s e s f u t u r a i m p er i i fata p r a e d i c e r e t , A e n e a s , p o p u l i R o m a n i p a t e r ac s t i r p s , ad i l l u s t r i a f a ci no ra i n f l a m m a r e t u r , A u g u s t u s i m p e r a t o r ea, q u a e o m n i o p e r a et c o n t e n t i o n e p e r s e q u e r e t u r , p oët i ce i l lu s t r a t a v i d er e t , p r a et e ri t a c u m p r a e s e n ­ t i b u s , p r a e s e n t i a c u m f u t u r i s u n a e a d e m q u e i m a g i n e c o n j u n c t a et se i p s u m i m p e r i i b e n e f a c t o r e m ac m u n d i s e r v a t o r e m . S ed A e n e a m , ut A n c h i s e m g e n i t o r e m v i d e r e p os s et . in O r c u m d e s c e n d e r e n ec e ss e erat. P rae te rea V e r g i ­ lius H o m e r u m , q u e m q u i l i b e t t u n c aetatis d o c t u s R o m a n u s a p p r i m e n o v e r a t , 76 N . Mangeot, 5. /. i m i t a n d o p e r m u l t a di cere d e b e b a t , ne l eg en te s s pe d e j i c e r e n t u r . Q u i b u s p r a e mi ss i s in ipsam libri s ext i c o m p o s i t i o n e m i nt ran us. A e n e a s e t S i b y l l a 1-155 D e s c r i b i t u r A p o l l i n i s t e m p l u m 13-33. S u b i t o S ibyl la ades t. I n c i p i t d ra ma : «Poscere fata t e m p u s est» 45. J u b e t S ibyl la A e n e a m orare: «Cess es in vot a p r e c es q ue , Aenea?» 51. J am o rat s o l l e mn it e r, et u t ipsa Sibyl la ca ntet , flagitat: «Ipsa canas, oro» 56-76. V a t i c i n a t u r S ib y l l a «plena deo» p l u r i m a esse A e n e a e fe rend a pericula, p l u r i m a faci enda proelia, d u m eo, q u o t e n d a t , t a n d e m p e r v e n i a t : « Tu ne c e de malis, s ed c o n t r a a u d e n t i o r ito» 77-96. « O b s c u r a ver a i n v o l v e n s » 100. T u m A e n e a s p et i t a Sib yl l a, u t sibi i n O r c o g e n i t o r e m vi der e liceat. A d u l a t u r : «P ot es n a m q u e o mn i a» 98-123. A n n u i t q u i d e m Sib yl l a, s ed tria p os ci t: u t q u a e r a t r a m u m a u r eu m , T a r t a r i e la ve m 1 3 6 1 4 8 ; M i s e n u m i n h u m a t u m s e p e li a t 149-152; h o s t i am di is i n fe r i s m a c t e t 154-155. D e s c e n s u s p a r a t u r 15 6- 26 3 M o r s M i s e n i 156-174; s e p u l t u r a e pr aepar at io: a n i m u m i n t e nd e: «Ergo o m n e s m a g n o c i r c um c l am or e f r e m e b a n t » 175: q u a t t u o r s p o n d ae o s! I n v e n t i o ra mi aur ei 185-211. F u n u s 211*235. H o s t i a diis inferis m a c t a t u r 236-263. D e s c e n s u s 264-900 «Dl , q u i b a s I m p e r i u m e s t a n i m a r u m u m b r a e q u e s i l e n t e s Et C h a o s e t P h l e g e t o n , loca n o c t e t ac e n t i a late, S i t m l h l fas a u d i t a l oqu i , sit n u m i n e v e s t r o P a n d e r e res a l t a t e r r a e t c al i g i n e m e r s a s * . 2 64 - 2 6 7 C u m nefas esset vel scire s e d e m dei T a r t a r i , s o l l e m n e m poët ae s u p p l i ­ cationem m u ltum admiramur. A d i t u s T a r t a r i 26 8- 29 4 « I b a n t o b s c u r i sol a s u b n o c t e p e r u m b r a m P e r q u e d o m o s D i t i s v a c u a s e t i n a n i a r e g n a » . 268- 269. A d h o s v e r s u s p r a e c l a r i s s i m o s a n i m u m i n t e nd e! A c h e r o n 295-416 « H i n c v i a T a r t a r e i q u a e f ert A c h e r o n t i s a d u n d a s , T u r b i d u s h i c c a e n o v a s t a q u e v o r a g i n e gur ges A e s t u a t a t q u e o m n e m C o c y t o e r u c t a t h a r e n a m » . 295- 297. Q u a m p u l c h r e C h a r o n p o r t i t o r p i n g it ur ! 298-304: « S ta n t l u m i n a flam­ ma». .. D e s c r i b u n t u r a n i m a e 305-316: A t t e n d e i m a g i n em fo li orum et avi um! A e n e a s a n i m a s q u a s d a m v i d e t 333-383. A e n e a s , C h a r o n , S ibyl la 384-416 . Jam a n i m a s O r c o d e t e n t a s c o n s i d e r e m u s . P r i m u m v e n i u n t infantes v ag i en t ea et flentes, q u o s d u l c i s vi tae e x s o r t e s atra dies ab u b er e matris V A ene a s in Orcum descendit r a p u i t et ac erbo f u n e r e m e r s i t . N e s c i u n t , c u r s i n t nat i . F a t u m j u x t a i psas c u n a s p o s u i t ar ca m. C a r m e n h o c f u n e b r e s i mp l i c i t a t e s u a s u a v i s s i m u m : • C o n t i n u o a u d i t a e voces, v a g i t u s et i n g e n s I n f a n t i u m q u e a n i m a e fl ent es, i n l i m i n e p r i m o Q u o s dulcis vitae exsortes et ab ubere rapto s A b s t u l i t a t r a d i e s et f u n e re m e r s i t acerbo». 426-429. A n i m a d v e r t e s p o n d a e o s : «voces, v a g i t u s , fl ent es»; u b e r e r a p t o s / a b s t u l i t at ra di es et f u n e r e m e r s i t a c e rb o ». d ac t y l o s : et «ab D e i n d e v e n i u n t , q u i falso o l i m c r i m i n e c a p it i s d a m n a t i f u e r a n t ; n u n c v e r u m n o n «sine s o rt e », n o n s i n e j u d i c e M i n o s q u a e s i t o r u r n a m m o v e t et j u s t e j u d i c a t «vi tas et c r i m i n a d i s c e n s » . T u m v e n i u n t , q u i i n s o n t e s m a n u s s i bi i n t u l e r u n t et v i t a e p e r os i a n i m a s p r o j e c e r u n t . Q u a n t o p e r e n u n c p a u p e r t a t e m et d u r o s p e r f er r e l a b o r e s v e l le nt ! S ed fas o b s t at . A t t e n d e : « l e t um - l u ce m; p r o j e c e r e - p e p e r e r e » : 434*439. P o s t r e m o v e n i u n t ( 4 4 0- 4 76 ) « q u o s d u r u s a m o r c r u d e l i t a be per ed it » —t ra go edi a h u m a n a t o t i e n s r e p e t i t a —. N e n u n c q u i d e m d u r u s a m o r eos q u i e s c e r e si ni t, s ed c u r i s v e x a t . I n d u c i t V e r g i l i u s in i p s o m e d i o l ibro —4 5 0 — mi ra a r te A e n e a m v i d e n t e m D i d o n e m i nfelicem: • E r r a b a t s i l v a i n m a g n a » 45 0 . n o n n e ea m m e m b r a t r a h e r e v i d e s ? I n f e l i x Di d o . . . I l l a s o l o fixos o c u l o s a v e r s a t e n e b a t , N ec magis incepto v u ltu m sermone movetur, Q u a m si d u r a si l e x a u t s t e t M a r p e s l a c a u t e s . T a n d e m c o r r i p u i t s e s e a t q u e i n i m i c a r e f u g i t » .. 469*472. Q u a e d ic u n tu r et quae tacentur, poetam s u m m u m d e m o n strant. D e n i q u e v e n i u n t , q u i f o r t i t e r p u g n a n d o c e c i d e r u n t 477*547. R e l i n q u a m u s q u a e s u b s e q u u n t u r e t Tartarum ipsum v i d e a m u s 4 58 -6 27 . Q u a m s it t er r ib il i s l o cu s i ste, a p e r t u m m a n i f e s t u m q u e r e d d i t poèta: • Respicit A e n e a s, su b i t o s u b r u p e si ni st r a M oe ni a lata v i d e t triplici c ir c u m d a t a muro, Quae rapidus flammis am bit torrentibus amnis, T a r t a r e u s P h l e g e t o n t o r q u e t q u e s o n a n t i a s axa ». 5 4 8 551. C o n s i d e r a c o n s o n a n t e s d u r a s : r, s, t, c. A l l i t e r a t i o n e s : «respicitsubito, r u p e s i n i s t r a , t o r r e n t i b u s T a r t a r u s t o r q u e t q u e , s o n a n t i a s axa . V i s , v i r u m , valeat» 553; «sedens* s u c c i n c t a - e x s o m n i s , s e r v at » 555 ; «stridore-ferri-tracta* q u e catenae» 558. P o r r o d i s c i m u s , q u i s s it j u d e x e j u s q u e m i n i s t r i : R a d a m a n t h u s rex C r e t a e , T i s i p h o n e ul t r i x , a g m i n a s o r o r u m E u m e n i d u m 5 66-579. Q u i s i n t m al e f a c t o r e s e o r u m q u e p o e n a e S i b yl l a d o c e t 58 0 -6 2 4. H a e c q u e q u e l i b r i p a r s p u l c h e r r i m a es t. P i n g u n t u r p o e n a e d a m n a t o r u m , q u i sola fama e r a n t cog ni t i: T i t a n e s , q u i c a e l u m r e s c i n d e r e s u n t a gg res si et J o v e m de t h r o n o d e t u r b a r e . S a l m o n e u s J o vi s f u l g u r et t o n i t r u m i m i t a t u s ; T i t y o n gigas, cui v u l t u r i m m a n i s r o st ro o b u n c o i m m o r t a l e j e c u r t o n d e t et vi scer a r i m a t u r c u i q u e nul la d a t u r r e q u i e s . Ixi on e t P e r i t h o u s , s u p e r q u o s s a x u m p e r p e t u u m 78 N . M angeot, S. /. c a s u r u m p e n d e t . Para ta e q u i d e m s u n t e p u l ae l a u t i s s i m m a e , sed eas at t in ge re F u r i a r u m m a x i m a p r o h i b e t 580-607. Ipse legas v el im v e r s u s i m m o r t a l e s . P o s t r e m o v e n i u n t , q ui p at ri am a u r o v e n d i d e r u n t t y r a n n o ; q u i leges auro c o n d i d e r u n t vel s u s t u l e r u n t ; q u i i ps am filiam c o n s t u p r a v e r u n t . Poenae non d e s c r i b u n t u r , s e d t r i b u s v e r s i b u s q u i o m n e m s u p e r a n t d e sc r i p ti o n em referunrur: « N o n m i h i si l i n g u a e c e n t u m s i n t o r a q u e c e n t u m , F e r r e a vox, o m n i s s c e l e r u m c o m p r e n d e r e f o r ma s , O m n i a p o e n a r u m p e r c u r r e r e n o m i n a p o s s i m» 6 2 5 627. E l y s i u m 6 37- 67 8 S c a e n a s d a m n a t o r u m t r i s t es b e a t o r u m s e q u u n t u r j u c u n d a e . P a r c us est poeta in p i n g e n d o Elysio, n o n v u l t l eg e n t e s i m a g i n u m copia fatigare, sed ut i psi fingere et p i ng er e p e r g a n t , i n d u ci t . Q u a r e E l ys i i e j u s q u e i nc ol ar u m d e s c r i p t i o b r e vi s o m n i b u s l e g e n t i b u s s u m m a e fuit et er it a d m i r a t i o n i . « D e v e n e r e l ocos l ae t o s et a m o e n a v i r e c t a F o r t u n a t o r u m n e m o r u m s e d e s q u e b e a t a s * . 638- 639. A n i m a d v e r t e : F o r t u n a t o r u m n e m o r u m s e d e s q u e beatas! B ea to ru m felici­ t at em c u m n o n m or e C h r i s t i a n o p o s s e t intellegere, in l ud is g y m n i c i s c o n s i s ­ tere dicit: «Pars i n g r a m i n e i s e x e r c e n t m e m b r a p a l a e s t r i s C o n t e n d u n t l u d o e t f u l v a l u c t a n t u r a r en a . Pars p e d i b u s p l a u d u n t c h o r e a s e t c a r m i n a d i c u n t » . 642- 644. U t g e n t e s m u l t a e olim v iros f or ti ss imos u n a c u m a r mi s sepeli re c o n ­ s u e r a n t , ita et hic arma, c u r r u s , hast ae c a n s p i c i u n t u r . C e l e b r a n t u r ii p r a e s e r ­ ti m, q u i ob p a t ri a m v u l n e r a accepe re, s a c e rd o t es casti, vat es, q u i Ph oebo d i g na locuti, v i tam a r t i b u s exc olue re, q u i aliis b e ne fecere. Q u o s o m n e s v i t t a ni vea ci ngi t 660-664. V a l l i s L e t h a e a 67 9- 887 H a e c p ar s A e n e a e d e s c e n s u m finit s c a e n a m q u e s u m m i po nd er is ' c o n t i ­ net: A n c h i s i s o r a t i o n i m s o l l e m n em , q u a f u t u r a m p opu li r o m a n i s o r t e m vat i­ c i n a t u r 752-887. S u a v i t e r p i n g i tu r , q u o m o d o A n c h i s e m p a t re m t a n de m v i deat . A n c h i s e s l u s t r at a n i m a s i ncl us as ; s ed s ubi to: «Aeneam, alacris palma s ut ras qu e t et e nd it E f f u s a e q u e g e n i s l a c r i m a e e t v ox e x c i d i t ore: Ve n i st i t a n d e m tu aq ue ex sp e ct at a parenti V i c i t i t e r d u r u m p i e t a s ? D a t u r or a t u e r i , N a t e , t u a et n o t a s a u d i r e et r e d d e r e v o c e s « . 685 - 68 9 A t t e n d e s p o n d a e o s 687. —N o v e r a t p a t e r filium v e n t u r u m : « Ne c me mea c ur a fefellit* 691. N o v e r a t q u a n t a per ic ul a e ss e t e x p e r t u s . M e t u e r a t n e Dido noce ret . Brevis oratio o m n i a c o n t i n e t . B re vi t er q u o q u e A e n e a s r e s po n de t: . ..tua m e g e n i t o r , t ua t r i s t i s i ma g o S a e p i u s o c c u r r e n s h a e c l i m i n a t e n d e r e adegi t . . ..Da j u n g e r e d e x t r a m , Da , g e n i t o r , t e q u e a m p l e x u ne s u b t r a h e n o s t r o » 695- 698. T e r c o n a t u s ibi coll o d a r e b r a c h i a c i r c u m, T e r f r u s t r a c o m p r e n s a m a n u s effugi t i ma go » . 700- 701. Aeneas in Orcum descendit 79 V e r s u s b re ves , s e d a r t e v e n u s t i s s i m a . D e s c r i b u n t u r p o r r o a n i m a e , p o s t ­ q u a m ab o m n i labe s u n t p u r g a t a e , in c or p o r a r e d i b u n t , n u n c v e r u m ad f l u m i n i s Le th a ei u n d a s l onga o b l i v i a p o t a n t . N o n p o s s u m n o n n o t a r e v e r s u s c e le b e r r i m o s : • H u n c circum innum erae gentes populique volabant A c v e l u t in p r a t i s u b i a p e s a e s t a t e s e r e n a Flo ribus I n s i d u n t variis et c a n d i d a cir c um Lil i a f u n d u n t u r , s t r e p i t o m n i s m u r m u r e c a m p u s » 7 05 - 70 9 . N o n n e a u d i s a p e s s u s u r r a n t e s : s-s-s; f r e m e n t e s : m-tn-m? o l l e m n is A n c h i s i s o r a t io 752-886 Es t v a t i c i n a t i o in i m p e r i i r o m a n i p r i m o r d i a rejecta, t e m p o r u m S praeteri­ t o r u m l a u d a t i o , p r a e s e n t i s a e ta t i s a d m o n i t i o , q u a o m n e s R o m a n i t ot v iri s i l l u s t r i b u s d i g n o s se p r a e b e a n t , f u t u r a e t e s t a m e n t u m . C o m p o s i t i o est g r a nd i s , l i n g ua nob il is , i n t e r d u m p at h e t i c a : ...«Inclita Roma I m p e r i u m terris, a n im o s a eq u a b it O l y m p o . 782. A u g u s t u s C a e s a r , d i v i g e n u s , a u r e a c o n d e t . 792 . Saecula... E x c u d e n t ali i s p i r a n t i a m o l l i u s a e r a » . 8 4 7 . O ratio longam virorum , q ui condendo, dilatando, restituendo imperio s u m m i f u e r a n t m o m e n t i , s e r i e m a n t e o cu l os p o n i t . I n d e facile p a t et , q u a n t o ­ p e r e p o ë t a e r o m a n i c o a e q u a l e s et p o s t e r i f u e r i n t c o m m o t i . E p i l o g u s 847-853 «Excudent alii sp i r a n ti a mollius aera, Cedo e qu id e m , v iv o s d u c e n t de m a r m o r e v u ltu s , O r a b u n t ca us as m el ius caelique m ea tu s D e s c r i b e n t r adio et s u r g e n t i a si der a d i ce n t: T u r eger e i m p e r i o p o p u l o s , R o m a n e , m e m e n t o ...pacique imp on er e morem. P a r c e r e s u b j e c t i s et d e b e l l a r e s u p e r b o s » . 8 4 7 - 8 5 3 . H i v e r s u s l uc ide d e m o n s t r a n t , q u a m m a g n a et G r a e c o r u m e t R o m a n o r u m c u l t u r a et q u a n t a i n t e r u t r a m q u e d i s c r e p a n t i a : « E x c u d e n t alii... T u regere.. .». Lege, q u a e s o , l e n t e o r a t i o n e m p r a e c l a r a m , j a m m e c u m a d m i r a b e r i s i m a g i n e m p e r g r a n d e m , a r d o r e reli gi oso et p a tr io a n i m a t a m , m a j e s t a t e r o m a n a i n f l a m ­ m a t a m , l u m i n e vitae, q u a e p o s t h a n c e s t f u t u r a , i l l u s t r a t a m . C o n f e r a s v el im duros p ristinorum vatum versus hexam etros cum Vergilianis. Q u a m s u n t g r a v e s et graciles, fl ex ib il es et v e n u s t i , q u a n t o p e r e a r g u m e n t o a c c o m m o d a t i ! H a e c o m n i a s o l u m e x i n g e n i o v e r e p o é t i c o m a n a r e p o t e r a n t . Perf ect io f or ma e et a b s o l u t i o s u m m a , q u a m V e r g i l i u s i n d u s t r i a a s s i d u a s ibi c o m p a r a v i t , e u m o m n i u m t e m p o r u m v a t e m c l a s s i c u m r e d d it , e x q u o t o t p o s t m o d u m p o ë t a e d i d i c e r u n t . V i n c i t V e r g i l i u s r e li g io ne H o m e r u m . Q u i q u a m v i s v i r rel ig ios us , t a m e n d e o r u m r e v e r e n t i a c a r e b a t et in eos q u a s i l u d e r e v i d e t u r . C o n t r a Vergilius. S u m m a d eorum re ru m q u e divin aru m reverentia. N o n n e Aeneae m a x i m e p r o p r i u m de os Iliacos, q u o r u m p r a e s i d i o i m p e r i u m r o m a n u m c o n s t i ­ t u e r e t u r , Latio i n f e r r e F N o n n e ae ta ti q u o q u e n o s t r a e d i c t u m v i d e t u r : • Discite j u st i t i a m m o n iti et no n t e m n e re divos». 620. N . M a N G E O T , S. J. P O R T U S CARMEN M A T T H A E I in certamine poëtico P A O L I L L O H oeufftiano magna laude ornatum Un p o r t est u n s é j o u r c h a r m a n t p o u r u n e â m e f at i guée d e s l ut t es d e la vie. B a u d e l a i r e - Le s p l e e n d e Paris Q u a m juvat et varias ef mille col oribus apfas 1 m e visu nubes, sole c a d e n t e , sequi. Chrysolitho f l avo radiant et iaspide fulva, hinc amet hyst us et hinc fulgidus ardet onyx: tum c ae l um vi deas violis florere tenellis 5 (a pereunt citius!) stami ni bus que croci. Velificant placidis aditurae flantibus auris o c e a n i s e de s hesper i osque sinus, sed t a me n interdum, simul at qu e cupidi ne raptae l udendi subita sint st udi oque joci, 10 inter se impingunt, miscent, dein vellere fracto per sudum passim l a n ea morsa natant. Sic ea, q u a e finxit celeri sibi m e n te puellus, urgent at qu e sua mobilitate cadunt. Sic illi t elam texunt rursusque retexunt 15 au re a mollicula so mn i a fila manu. Heus! infuscantur s pec i es rerumque c o l o r e s et tenues, umbra p rogredi ente, labant, dum l on ge , vergit qua c o n c a v u s axis in a eq uo r, lux etiam vitrea caerula pingit acu 20 Hic s e d e o , mol es ubi salsis innat at undis, pensilibus pedibus lumi nibusque v agor. Protendit portus sua s a x e a bracchi a t amquam si precibus mutis i n v o c e t ipse mare, sed mare dormitat zephyri c a n t a n t e susurro, spiritus et gravior crispa per alta meat. Lumina nunc urbis t enebras electrica lustrant alternatque procul f l a mme a signa pharos. 25 T R A D U Z I O N E Q u a n t o m' è d o l ce , al t ramont ar del sole, 1 Le v a g h e nubi rimirar pel ci el o, Nei mille toni lor trascoloranti! Del crisolito d'or h a n n o la l uce E del fulvo diaspro lo s pl en dor e. 5 Q u i l'ametista, lì l ' on i c e brilla: E puoi v e d e r e il ci e l o rifiorire Degli stami di c r o c o e di viole, (Ahi, di q u a n t o più breve la lor vital) Van v e l e g g i a n d o al sof f i o d'aure d olci 10 Verso le sedi d e l l ' i m me ns o o c e a n o O verso i porti dell'esperia terra; Per ò talora, c o m e se le i n v ad a Un'improvvisa v o gl i a di gi oc ar e , Urtansi tra di loro, f a n n o zuf fa, 15 E poi, rescisso in mille p e z z i il ma nt o, S e m b r a n o tanti b i o cc o l i di lana, C h e sparsi v a n n u o t a n d o per il ci elo. Tali i pensieri, c h e i mpr ov v i s a me n t e S o r g o n o nella m en t e del fanciullo, 20 C o s ì la tela dei bei sogni d' oro Si c o m p o n e per lui m a g i c a m e n t e , Per poi disfarsi rapida e le gger a. Ma e c c o c h e si v a n n o o t t e n e b r a n d o Ahimè, colori e f or me d e l l e c o s e 25 Pallenti al progredir del l ' ombre nere, Mentre nel p un t o d o v e si c o n f o n d o n o E ci el o e mare, un palpi to di luce Di c r o c o e d'or ri cama il t e n u e azzurro. D o v e si s p o r g e il muraglion sull'onde 30 l o s e g g o c o n le g a m b e p e n z o l o n i , Ment re c o n gli o c c h i v a g o tutto intorno. Pr o t e n d e il p o r t o le s a s s o s e braccia, C o m e se i nvoch i c o n muta preghiera Del mar l'amplesso; ma s o n n e c c h i a il mare 35 Dal susurrante ze f iro ni nn a t o , Ed un più f o n d o respiro d el l ' ac q ua Per l'increspata superficie vola. O r a la l u ce elettrica rischiara D el l a città le tenebre; l o n t a n o 40 M atthae i Paolillo Lammina purpureo tracfu lon g i n qu a cruent ai inque vices pigris usque recedi! aquis. Mul t i sono fervet portus cl a mo r e crepido: hic viles b a c a s m n e m o s y n u m q u e loci, hic l a uda t fontis m e d i c a t a e v o c e liquores: itque reditque cito plurima turba p e d e . O m n e s festinant: videas q u a n d o q u e licebit tum pueros querula v o c e rogare stipem, tum vetulas lenas, nict ant es s a e p e puellas, si qui n o c t e velint ae r e parare toros. Ecce gemit tractu plostrum m a n u a l e q u o d und a t pellitis cistis cor pat i ni sque grave. Viribus intentis sistit nervisque s g b i n d e incl amans gerulus: «Ne rota cruro terot... Q u i d cessas?... covesis... propere d e c e di t e, q uae s o » interea m a di d o sudor in ore fluit. Major fit motus, strepitus crebrescit et hora, qua grandis linquat litora navis, adest. Tota fremit, nigrum fumum v o l v e n t e c a mi n o , defigitque o c u l o s orbe nitente suos, Argus ut, et punctis stellantibus a eq u o r in umbra, luce locessitum, vermiculisque tremit. 3am signo n a v a n t o peram, redit a n c o r a f un do , jam funes a l ac er solvere naut a porat. Extremum m a n d a t a procul renovant ur ituris, mixta statim variis interitura sonis. Ac dum mille vibrant pontis constrata locertis Portus ÎI faro l a n ci a la sua intermittente F i a m m a n t e luce, una purpurea lista O r a i ns a ng ui na l ' o n d a, or si ritira D a l l ' a c q u a pigra. L'ampio m o l o i nt a nt o G i à tutto si e m pi e di c o n f u s e grida. U n o a comprar ad alta v o c e invita Perle f alse e souvenirs del l u o g o . Un altro fiaschi d ' a c q u a minerale: • £ i nt a nt o d a pp er tu tt o è un v a e un vieni Di frettolosa folla. E p u o i v e d e r e Ad o l e s c e n ti c h e c o n m e s t a v o c e C h i e d o n o l'altrui m e r c é a ruf fiane v e c c h i e e a mmi c ca n t i g io vi n et te, intese Ad a d e s c a r chi vogl i a, nella notte, Co mp ra r da lor un'ora di piacere. E c c o c h e a v a n z a stridendo un carretto, C h e o n d e g g i a , c a r c o di valigie e borse; Di t a n t o in t a n t o c o n g r a n d e t e n s i o n e D ei suoi nervi e dei muscoli, il f a c c h i n o G r i d a n d o , f er ma il s u o carretto pieno: « Ch e la ru o t a la g a m b a n o n ti schiaccia!... «Muoviti dunque!.. . Fate a t t e nz i o ne !. . . «Presto, per g en t i l e zz a , un p ò di l a r g o ! ...... Fd i ntant o il sudor gli i n o n d a il vo l t o. Il m o v i m e n t o va c r e s ce n d o , i nt e ns o Vieppiù si fa il fragore, e si a v vi c ina L’ora in cui d e ’salpar la g r a n de n a v e . E' tutta un fremito, e la ciminiera Di n e r o f u m o m a n d a a m p i e volute, E c o m' Argo, dall'orbita s p l e n de nt e , Fi gge gli o c c h i nel mare, c h e nell' ombra Di punti e l u m i n o s e vibrazioni Trema, p e r c o s s o dalla viva luce. Un s e g n a l e c o m a n d a la m a nov r a; Vien l' àncor a dal port o ritirata; £ si prepara a sciogliere le funi L'agile mari nai o. O g n u n ri nnova Le sue c a l d e preghiere, c o n p arol e D e s t in a te a perir s ubi t ame n t e In m e z z o a quel f rast uono g e ne r al e . E mentre mille bracc i a sul gran p o n t e M a ttha e i Paolillo el d?cunt crebro lintea m o t a vale, e x ora celebri vast o molimine puppis e x c e d i t sensim tracta minore rate. Lenta prius, leviorque deh i nc resoluta re mul c o lobitur arva super liberiora maris. Interea claris lanternis ostia portus sibila c on t inu a ns altera navis init. Sic e a d e m semper statio, sursumque deorsum assiduum motum, qua sinuatur, habet. Funibus, antemnis, malis glomeratur acutis et jactat Chal ybum bracchi a stricta manu. Aéra nam scandunt, redeunt carchesia rursus a c navis l ax a f orcipe gluttit onus. Si s pec tas lassus certandi vespere portum errandique m od u m d e n i qu e lassus aves, nescis quid misere tendant, ut tristior alter res velit usque n ov as, anxius alter o p es . Sic sua q ue mq ue trahit, q u a e versat pect ora, cura. S e d tu, certandi lasse v i a e q u e, mane . M o x tantus fremitus premitur: n o x provida murmur adspirans flatu sopiet o m n e levi. H a e c e g o c o n s p i c i o studio sine cunct a n ec ulla immotum cordis c o m m o v e t aura lacum. Q u a m juvat et varias et mille col oribus aptas in c a e l o nubes, s o l e c a d en t e , sequi. MATTHAEUS PAOLILLO Portus 85 S ' a g i t a n o , ed i f azz ol et ti d à n n o A quei c h e part on l'ultimo saluto, A p o c o a p o c o la m as s i c ci a n a v e D al l ' a ff ol l a ta s p o n d a si a l l o n t a n a , 85 Rimorchiat a d a un'agil n a vi ce l l a. Lenta da pprima, poi più lenta, sciolta D e l tutto alfin dal s u o ri morchio, scorre Sul l a distesa d el l ' ape rt o mare. £ d e c c o che, c o n i f anali acc es i , 90 Me nt re a distesa urla la sirena, G u a r d i n g a entra nel port o un'altra n a v e . S e m p r e cosi la rada: in al t o, in basso, £' il s u o g ran d ' a rc o in un c o n t i n u o m o t o . Di funi, e a n t e nn e , ed alberi appuntiti 95 Tutto è un grovi glio e un agitar le br a cc i a Dall e mani dei Calibi forgiate. S a i g o n le gru, ri sc e nd o n o , e la n a v e Il tutto inghi ott e nel c a p a c e grembo. S e dalla lotta o p pr es s o, osservi a sera 100 Il port o, e s t a n c o di v a g a b o n d a r e Hai b rama alfin di un p o c o di ri poso, N o n sai p e rc h è c o n a f f a n n o s a l e na f a c c i a n o tanti sforzi, i nsoddi sf at to A c e rc ar l'uno sempre n u o v e c o s e , 10 5 A n s i o s a m e n t e l'altro le r i c c h e z z e . Cosi ci ascun trascina la sua p e n a C h e gli t ormen t a I a n i ma . Tu s t a n c o Di lottar e d'andar, ti prego, as p et ta. Tra b reve cesserà t a nt o agitarsi: 110 C h è sopirà c ol suo l i eve f iato O g n i rumore, provvida, la nott e. S e n z a curiosità tutto ci ò g u a r d o D a l mi o sito, nè alcun' aura di v e n t o L'immobil l a g o del m i o c o r e turba. 115 Q u a n t o m'è d o l c e , al t ramont ar del sole, Le v a g h e nubi rimirar pel cielo. Ne i mille toni lor trascoloranti... M o n t e P o r o 16 - 2 0 a g o s t o 1 9 5 9 tradusse F R AN C ES C O ALOISE DE G A L E N O P E R G A M E N O ( 1 2 9 - c. 2 05) G a l e n u s m e d i c u s tam di u l a u d a b i t u r , q u a m d i u s ci ent ia med i ca e artis exst et . Q u a m ob r e m de G a l e n i vita et v i r t u t i b u s n o n n u l l a n a r r a r e j u v at ; q ui q u i d e m p e r m u l t a de se in t o t s cr i p t i s c o m m e m o r a t , et i m p r i m i s d u o b u s l ib ri s p l u r i m a oper a a se c o m p o s i t a re cen se t, q u i b u s et i am v i t a m q u o d a m m o d o del i nea vi t. Brevi ter G a le n i v i t a m s e c u n d u m vi tae a n n o s i n d i c a v i t P r o s o p o g r a p h i a i mpe ri i R o m a n i , q u a m e d i d i t A r t u r u s S te i n ( pa rs IV fase. 1, Berol ini 1952, pg. 4 - 6 ) ; pr aet er ea c f . Galenos n. 2 in RE ( P a u l y - W i s s o w a ) vol. 7 pa r s 1 coi. 578-591, de q u o s cr i p s i t J. M e w a l d t . G e o r g i u s M i s c h in o p e r e Geschichte der Autobiographie de G a l e n o u n a m t a n t u m s e n t e n t i a m p ro t ul i t, q u a m q u a m G a l e n u s i ps e mille fere s e n t e n t i a s de se e n u n t i a v i t ; s u s p i c a r i i g i tu r licet, M i s c h Galeni s cr ipt a p r o r s u s n o n legisse et ideo illud u n u m d i c t u m q u o d est a p u d Mi sch o m n i a u c to r it at e carere. G a l e n u s in u r be P e r g a m o ( A si a e M i n o ri s ) aestat e 129 p. C h r . n. n a t u s est. Ipse s a e p i u s l o q u i t u r de «nos tra Asi a». P a t e r e j u s N i c o n a p p e l l a b a t u r ; fuit a r c h i t e c t u s et in familiis n o b i l i b u s ac d i v i t i b u s n u m e r a b a t u r ; aedificia c o n s t r u x i t , ex q u i b u s m a g n a l ucra sibi c om p a r a r e p o t u i t i i squ e filius per t ot am vi tam frui. N i c o n var ii s litteris e x c u l t u s s e p t e m ar te s liberales di di ci ss e v i d e t u r ; c a r m i n a q u o q u e fecit; in collegio s a c e r d o t u m fuit, u n d e i n t e l le g it ur filium post ea m e d i c u m g l a di a t or um a p ont i fi ci bus creari po t ui s se ; p a t e r a r c h i t e c t u s tres p ar te s a r c h i t e c t u r a e novisse videtur: 1. a r t e m aedif icandi vel ae di fi cat ionem i p s am , q u a m G a l e n u s s a e p iu s e x e m p l i causa affert; 2. g nom icam . q u a horol ogi a c o n s t r u u n t u r , qual ia ho rol og ia et iam N i ­ c on e m fecisse c e r t u m est; c l e p s y d r a s q u o q u e fecerat, q u a s G a l e n u s d il igenter d e s c r i p s i t (cf: H . S a UPPE, Ausgewaehlte Schriften, pg. 476); 3. m e c h a n i c a m , id est m a c h i n a t i o n e m ; ex hi s p a tr is c o n s i d e r a t i o n i b u s et c o m p u t a t i o n i b u s et i am filius mul ta ad m e d i c i n a n utilia per ci per e p o t u i t . Ga le n i pat er m o d e s t u s fuit (5, 17); i d e m q u e m ag n a d i li g e n t i a l inguam p u r a m graecam a d h i b u i t (8, 587); regulis m o r i b u s q u e G r a e c o r u m filium e d u c a v i t et d o c u i t (8, 857). N i c o n so ci us collegii s a c e r d o t u m t e m p l i s aedif icandi s int erfui t, m ax ime t e m pl o As cl epii P e rg a m e n i ; i ps e A s c l e p i u m v e n e r a b a t u r , et filius N i c o n i s per t o t am v i t a m Jovis Ascl epi i d i v i n i t a t e m coluit. De Galeno Pergameno 87 Mater Galeni, cujus nom en non traditur, tam en propter saevitiam Xant h i p p a P e r g a m e n a n o t a n d a est; n a m anc il las m o r d e b a t et i r a c u n d a s e m p e r l i ti gabat ; r a t io n e h u j u s f e m i n a e ri x os ae h ab i t a p a t e r filium « G a l e n u m » ( = h o m i n e m l e n e m ) n o m i n a b a t ; n i h il o sec ius G a l e n u s q u o q u e m a g n a m n a t u ­ rae liti gi osae p a r t e m a m a t r e h e r e d i t a t e s u s c e p i t ; u t p a t e r m u l t a s ci ent ia o r n a t u s f ui t, ita filius m a x i m a i n d u s t r i a o m n i b u s l it ter is illius t e m p o r i s v a ­ cavit; j a m p u e r q u i n d e c i m a n n o r u m ad a r t e m logicae i n c u b u i t ; p a t e r m ag i s t r o s q u a t t u o r c l a r i s s i m a r u m s c h o l a r u m p h i l o s o p h i a e elegit i i s q u e filium d o c e n d u m t r a d i d i t ; G a l e n u s o m n e s m a g n a s illas s ec t a s p h i l o s o p h i a e q u a t t u o r c o g n o v i t , ex q u i b u s d o c t r i n a m P l a t o n i s e t A r i s t o t e l i s p r o p t e r u t r i u s q u e a u c t o r i t a t e m pr a e t u l i t ; s e d in ar te logi cae d o c t r i n a m P e r i p a t e t i c o i u n i et S t o i c o r u m s e c u t u s e st . P l a t o n e m t a m s a e pe fere l a u d a t q u a m A r i s t o t e l e m , u t r u m q u e a u t e m m u l t o c r e b r i u s q u a m alios p h i l o s o p h o s ; a d u l e s c e n s di ct a a u r e a P y t h a g o r a e d i d i c i t et c o t i d i e in m e m o r i a m r e v o c a v i t ( « De d i g n o s c e n d i s a n i m i affecti bus», Pg. 358 ). Id q u o d N i c o n , p a t e r G a l e n i , s t u d i i s l i t t e r a r u m ol im o c c u p a t u s a s s e c u t u s n o n erat, e j u s v o l u n t a t i et co n si l ii s o b s e c u t u s filius o b t i n u i t o m n e s q u e s c i e n t i a s sibi c o m p a r a v i t . Q u i m u l t o p r i u s q u a m a e q u a l e s p u e r i P e r g a m e n i f u n d a m e n t a l i t t e r a r u m c o g n o v i t , q u i a e familia d i v i t e o r i u n d u s a l i o r u m h o m i ­ n u m d o c t i s s i m o r u m c o l l e g a r u m q u e p a t r i s c o n s u e t u d i n e u t e b a t u r et m a x i m e a p at re i ps o h o n o r u m c u p i d o a p t e ad fi nem gl oriae e«t i n s t i t u t u s ; a n n o s q u i n ­ d e c i m n a t u s d i s c i p l i n a e logicae s t u d e r e c o e p i t (19, 59); ad h a n c p h i l o s o p h i a e p a r t e m m a x i m e se c o n t u l i t d u m r e l i q u a s s a p i e n t i a e p ar t e s m i n u s re sp ic it . A p u e r i t i a t a n t a c u p i d i t a t e d i s c e n d i et l e g e n d i af f ec tus ei at , u t q u a m p r i m u m e t i a m i m p e t u q u o d a m s c r i b e n d i e x c i t a r e t u r ; q u o f a c t u m est u t q u i n g e n t a p r o p e s c r i p t a in l u ce m e d e re t; j u v e n i s m u l t a et l o n g i n q u a i t in e r a s t u d i o r u m c a u s a ideo facere p o t u i t , q u o d m a g n a m r e m f a mi l ia re m p o s s i de ba t ; q u a e i t in e r a p a tr e m o r t u o s u b i i t ; circa a n n u m 1 5 0 P e r g a m i v e r s a t u s est, c u m N i c o n p a t e r e v i t a ce ss it , c u j u s d o m u m filius n u m q u a m pat re v i v o reli qui t; t u m u n u m et v i g i n t i a n n o s n a t u s erat. S o m n i o p a t r i s a s t u d i o p h i l o s o p h i a e ad m e d i c i n a e a r t e m c o m m o t u s es t (10, 6 09. 14, 6 0 8 . 16, 223. 19, 59.); a p h i l o s o p h i a ver o, q u a m p r i m o i n a n i m u m r e ce p e r a t , n u m q u a m d e s t i t i t . C u m C i c e r o s o l u m s t u d i o l i t t e r a r u m g r a e c a r u m d i l i g e n t i s s i m o t am a m p l a m ac cepi t e r u d i t i o n e m , G a l e n u s n i h i l a l i u d ni si l i tt er a s gra eca s i n g e n t e r a u c t a s legit n e q u e al iam l i n g u a m n e q u e l a t i n a m d i d i ci t. G a l e n u s ab a d u l e s c e n t i a se h o c p r o p o s i t u m s e c u t u m e s s e affirmat: in s u i s l ibri s s o l u m s u a s d i s q u i s i t i o n e s n e q u e ullas a l i o r u m v i r o r u m t r a d e r e (2, 65 9). I l l u m b i bl iot hec a a mp l i s s i m a a t q u e c e l e b e r r i m a P e r g a m e n a f r e q u e n t e r u s u m esse v e r i s i m i l e e s t et p u e r u m et iis t e m p o r i b u s , q u i b u s m e d i c u s g l a d i a t o r u m in p a tr ia fuit. G a l e n i e r u d i t i o s e p t e m a r t i b u s l i b e r a l i b u s c o n f o r m a t a est; t r i v i u m didi ci t: grammaticam, ad q u a m ej us léxica et d i s p u t a t i o n e s p h i l ol og a e et p e r m u l t i H o m e r i v e r s u s p e r t i n e n t ; rhetoricam, c u j u s arti« v o c a b u l a critica G a l e n u s s a e pe in H i p p o c r a - 88 A em iliu s Orth lis a l i o r u m q u e m e d i c o r u m o p e r i b u s j u d i c a n d i s a d h i b e t ; musicam, q u a e ad s a n a n d o s a n i m o s a l i q u i d val et , sed a p u d G a l e n u m sat is raro i n v e n i t u r . Q u a d r i v i u m b e ne n o v i t : arithmeticam a p at re ac ce pt am , geometriam, ad q u a m Euclidis e l e m e n t a s p e c t a n t a G a l e n o l au da ta ; astronomiam, q ua k a l e n d a r i u m et c u r s u s m o r b o r u m definiri s olebat; dialecticam, ad q u a m s cr ipt a mul ta c o m p o s u i t . G a j u m d u c e m p h i l o s o p h i a e P l a t o n i c u m P e r g a m e n u m n o b i l em d e ­ s cr ips it , u t ex Gaji figura eae v i r t u t e s e m i n e r e n t , q u a s G a l e n u s i p se po ss id ere vol ui t: G a j u s fuit j u s t u s , p e c u n i a e n o n a p p e t e n s ; facile q u i v i s e u m adire po tera t; n a m l eni s et c l em en s erat. G a l e n u s a n n o 151 S m y r n a m ad A l b i n u m , p h i l o s o p h u m P l a t o n i c u m , d i s c i p u l u m Gaji p h i l o s o p h i , se co n t ul i t . M i n u s b o na v a l e t u d i n e u s q u e ad vi tae a n n u m d u o d e t r i c e s i m u m u s u s est ( 6, 7 5 6 ) . H o s p h i l o s o p h o s , q u o r u m c o n s u e t u d i n e Ro ma e u t e b a t u r , e n u m e r a t : A l e x a n d e r ; C a e c i l i a n u s (11, 359); C l a u d i u s S e v e r u s ( c o n su l a. 163). E u d e m u s . F la v iu s B o e t h u s ( c on s ul ). G l a u c o n (8, 361). G a l e n i o p i n i o de logica c l ar i or fui t ex i n s c r i p t i o n e h u j u s libri, q u i vo ca tu r : oxi r¡ feiOjiExptx/; dvaXuTtxYj àjieivtov xyjç xù>v üx<otxibv, m e t h o d u s m a t h e m a t i c a mel ior est q u a m S t o i c o r u m logica. In par va i n s t i t u t i o n e logicae (ed. C a r o l u s K a i b f l e i s c h , Lipsiae 1896, T e u b n e r i a n a ) cap. 13 ca te go ri as A r i s t o t e l i s at tul it , q u a s c o m ­ m e n t a r i i s p h i l o s o p h o r u m A d r a s t i et A s p a s i i u s u s i p s e i n t e r p r e t a t u s est; n o v a m cat ego ri am « c o m po s it io n is » i n d u x i t , q u a e in m e d i c a m e n t i s c o m p o ­ n e n d i s et d o m i b u s c o n s t r u e n d i s s e m p e r mani fe st a est; tam sae pe co nt ra s o p h i s t a s v e r i t a t e m c o m m e m o r a t f i n e m q u e o m n i s d i s p u t a t i o n i s c o n s t i t u i t , ut ip se h o n o r i s causa d e f e n s o r v e r i t a t i s n o m i n a r i possi t; q ua in re P l a t o n e m se c ta t us est. G a l e n o v e r it a s et j us ti ti a cor di e r an t, e i q ue pl acu it «vir p r u d e n s et i nt el legens » (oüvexcn; dvvjp). Res o b s e r v a n s e a s q u e c o g i t a n s m a x i m e e v i d e n ­ tiae ( = « e r i | r g e i a s » ) r a t i o n e m h a b u i t . Romae s t u di a p h i l o s o p h i a e c u m m e d i ­ ci nae m e d e n d i l ibri s p r o s e c u t u s est; ibi E u d e m o d oct or e P er ip at e ti ca e d i sc i­ p li nae u t e b a t u r , q u e m 6 2 a n n o s n a t u m s a n a v i t (14, 621); ipse P e r g a m e n u s o m n i n o n on est p h i l o s o p h u s g e n u i n u s ; n a m s o l u m ea cogitata r e d di t q u a e a p r a e c e p t o r i b u s di dicit; n i m i s e n i m a d u l e s c e n s er a t ut p r o p r i a cogitata ex se gi gneret ; erat i m m a t u r u s d i s c i p u l u s p h i l o s o p h o r u m ; c u m a u t e m adol evi sset , j am ad m e di c i na e s t u d i u m se c o n v e r t i t n e q u e p h i l o s o p h i a e t o t u m se dare p ot ui t, s o l u m m o d o i n t r o d u c t i o n e m q u a n d a m in p h i l o s o p h i a m accepi t et logicam, p r i m a m p h i l o s o p h i a e p a r t e m et p o r t a m ej us f u n d i t u s c og no vi t , q u a p r o p t e r m a x i m e de hac di al ec ti ca e vel logicae d is ci pl ina l oq ui tu r ; sed et iam cos mol ogi ae et et hi cae r u d i m e n t a c on c ep i t ; m i n u s de a n i m a i n s t i t u t u s v i d e t u r esse; m i n i m e in m e t a p h y s i c a m i n c u b u i t ; id q u o d G a l e n u s de vita c o m m u n i docet, ex r e r u m et h o m i n u m u s u et ab aliis h o m i n i b u s p r i va ti s et e p r o v e r b i i s didicit, ut s e n t e n t i a e illius medi ci t a m q u a m s p e c u l u m e r u d i ­ t i o n is et c u l t u r a e t e m p o r u m G a le n i ha be r i p o s s in t; de n a t u r a a n i m a e n um q u a m c e r t a m d e f in i ti o ne m ded it , q u a m q u a m circiter mille locis eam c o m m e ­ m o r a t n e q u e P l a t o n i s n e q u e A r i s t o t e l i s o p i n i o n e m s e q u e n s (4, 700). In re bus De Galeno Pergameno 89 a s t r o n o m i a e H i p p a r c h o N i c a e e n s i (c. 1 5 0 a. C h r . n . ) n i s ù s est (1 8 B 240); a s t r o n o m i a e n i m k a l e n d a r i o t e m p o r i m o r b o r u m i n d i c a n d o erat. G a l e n u s satis j u v e n i s a s t u d i i s p h i l o s o p h i a e , a n a t o m i a e , p h y s i o l o g i a e p r o f e c t u s ad p a t h o l o g i a m et t h e r a p i a m mag is m a g i s q u e se c o n v e r t i t ; si p r i u s arti m e d i c a e s t u d u i s s e t , h a u d facile ad p h i l o s o p h i a m se c o n v e r t i s s e t ; c u j u s h a e c s u n t verba: «Ab adulescentia philosophiae studui; postea cum medicinae operam d ar e c o e p i s s e m , a v o l u p t a t i b u s a b s t i n u i et res m u n d i c o n t e m p s i , q u a e a p p e t i s o l en t ; r e c u s a v i m a n e a d p o r t a s d i v i t u m c u r r e r e , c u m istis h o m i n i b u s e q u o v e h i , ad p o r t a s r e g u m e x s p e c t a r e et c u m i i s d e m in e o r u m ae des me c o n f e r r e e o3 q u e s e m p e r c om i t a r i ; t e m p u s m e u m n o n p r o d i g u s ef fudi n e q u e m e i nfel i­ cem feci a d i e n s h o m i n e s di vi te s , q u a e actio «s al ut at i o» d i c i t u r ; i m m o s t u d u i t o t u m t e m p u s m e u m a d m e d i c i n a m e x e r c e n d a m et ad c o n s i d e r a n d a m cogit a n d a m q u e artem m edendi consum ere; p erp etu o noctes meas thesauris vi gi la vi , q u o s a n t i q u i n o b i s r e l i q u e r u n t ; q u i s gl ori ari p o t e s t se ita, u t ego feci, egi ss e? a d q u o d a c ce s s i t g e n u i n u m a c u m e n i n g en i i et i n t e l l e c t u s v el ox, q u o m i h i c o n t i g i t , ut i n g e n t e m s c i e n t i a e m a t e r i a m in m e r e c i p e r e m » . C o r i n t h i N u m e s i a n u m m e d i c u m a n a t o m i c u m a u d i v i t , q u e m et i am A l e ­ x a n d r i a n i e t i n alias u r b e s s e c u t u s e s t (2, 217); o p t i m e a r t e m a n a t o m i a e a b h o c m a g i s t r o N u m e s i a n o di d ic it , q u a n i s u s m u l t a s et difficiles c u r a t i o n e s m i r o m o d o perfecit. A n a t o m i a m in c a d a v e r i b u s s i m i a r u m o s t e n d e b a t , q u a e a n t e q u a m p r a e p a r a r e n t u r , a q u a m e r g e b a n t u r (2, 233). A n n o 1 59 P e r g a m i m e d i c u s g l a d i a t o r u m c r e a t u s et q u i n q u i e s c o n t i n u o a p o n t i f i c i b u s P e r g a m e n i s a d h o c m u n u s v o c a t u s est; a n n o 1 6 4 R o m a m p r o f e c t u s p a u l o p o s t ibi ita g l o r i a b a t u r : xai *jv xoòvojia FaX^voû «et m a g n u m e r a t n o m e n G a l e n i » ; e t i a m h a e c c o n f e s s u s est: « N u l l a d ies p r a e t e r i t , q u i n e x e m p l a artificii mei o s t e n d a m . . . p l e r i q u e m ed i ci , q u i f a c u l t a t e m m e a m m i x t u r a s fa c ie nd i o b s e r ­ v a n t , n e s c i u n t , ubi p r a e c e p t a a d talia m e d i c a m e n t a c o m p o n e n d a s cr ipt a s i n t; c u r a s m e a s ne i m i t a r i q u i d e m p o s s u n t ; p r o p t e r e a n o n n u l l i m ed i c i m e p a r a d o x o p o i o n et p a r a d o x o l o g o n n o m i n a v e r u n t . P e c u n i a m p et o n e q u e ab ullo d i s c i p u l o r u m m e o r u m n e q u e ab h o m i n i b u s aegrot is, q u o s c ur o ; q u i n e t i a m a egrot is, q u o t i e s c u m q u e e ge ni s u n t , n o n m o d o m e d i c a m e n t a , p o t i o n e s , u n c t a et similia g ra t i s offero, s ed e t i a m s e r v o s mi tt o, q u i illis p r o v i d e a n t et a d s i n t , si a ux i l i o c a r e n t , ac p r a e t e r e a eis c i b u m n e c e s s a r i u m p ar ar i j ub eo . A m i c i t i a s c u m m u l t i s m e d i c i s inii, q u i me c o n s u l u e r u n t , et n u m e r o s o s alios n o n n u l l i s p r i n c i p i b u s c o m m e n d a v i n e q u e ab ullo c o r r u p t u s n e q u e d o n a t u s s u m ; i m m o illis m e d i c i s i n s t r u m e n t a et m e d i c a m e n t a d o n o d ar e s o lebam, q u i b u s e g e b a n t , a t q u e a l i q u i b u s m ed ici s e t i am p e c u n i a s ad m u n u s m e d e n d i gerend u m necessarias largitus sum ». N o n ignoravit A th en a s auctoritate pol iti ca p r o r s u s carer e s o l a m q u e R o m a m r e r u m p o t i t a m e p i t o m e n o e c u m e n a e esse, q u a p r o p t e r a d i m p e r a t o r e s r o m a n o s c o n t e n d i t . A t h e n a s c o m m e m o r a t (7, 2 90 ) i m p r i m i s p r o p t e r illam p e s t e m bello P e l o p o n n e s i a c o ibi e x o r t a m ; alias h a e c u r b s G a l e n i a n i m u m n ul l o m o d o affecisse v i d e t u r , m a x i m e q u ia 90 A em ilius Orth nu ll a s chol a m e di c i na e A t h e n i s exs ti t it . R o m a e a l i q u a m d i u m e d i c u s etiam i m p e r a t o r i s Marci A u r e l i i e j u s q u e filii C o m m o d i i m p e r a t o r i s fuit; Marco q u i d e m A ur e li o c o t i d i a n a m p o t i o n e m ( a n t i d o t u m ) m a n d a v i t ut b i b e r e t s i ccum t h e r i a c u m , q u o d s i ne a q u a et s i ne v i n o, m i x t u m s uco p a p a v e r i s b i b i t u r (14, 3); i dem t h e r i a c u m h o m i n e s d i vi te s R o m ae h a b i t a n t e s ex i m p er a t o r i s a p o th ec a (14, 2 4) e m e r u n t , m o r e m i m p e r a t o r i s s ec u t i ; t h e r i a c u m u r g i ne a m ar i t i m a ( = « s p e c i e scillae») c o m p o s i t u m erat, q u a cor et vesi ca incitari solet; m u l t a s o b s e r v a t i o n e s de m ed i ci s a e q u a l i b u s fecit; de m o r i b u s m e d i c o ­ r u m scr ipsi t; v i t am et g e s t u s m e d i c o r u m ae gro to s a d e u n t i u m t rac tav it ; c o r ­ p or is m u n d i t i a m , u n g u e s d i g i t o r u m , g e s t u m c o r p o r i s in s e d e n d o , m o d u m c o l l o q u e n d i c u m aegrotis (18 B 697 .7 08 ), v e s t i m e n t u m m e d i c i ( 18 B 692) r e s p e x i t ; ex h is r e b u s j u r e G a le n i i p s i u s m o s v i v e n d i c o n c l u d i po te st : e r u d i ­ t u m , l o q ua ce m, h u m a n u m , b e n e v e s t i t u m et c u l t u m , j u c u n d e c ol l o q u e n t e m c u m aegrotis, et a p t i s s i m e eos t r a c t a n t e m se p r a e b u i s s e s e m p e r patet; n a t u r a m o p t i m a m vi m m e d e n d i c o n s t i t u i t h i s v er bis : « n at u ra o m n i a artifi­ ciose et j u s t e agit» (2, 29); di cer e sol ebat : cpôotç oùSàv |a < x ty ] v ( = « n a t u r a nihil fr u st r a» ); m a g n a s c o pi a s m a t e r i a r u m p h a r m a c o l o g i c a r u m e f od i n i s i nsul ae C y p r i a p u d o p p i d u m Solos ad ami cos A s i a n o s et i n d e R o m a m t r a n s p o r t a v i t (12, 214-238); bis L e m n u m i n s u l a m p r o p t e r t e r r am s i gi ll at am (12, 169) adiit; m u l t i t u d i n e s c i e n t i a e suae a n i m o s a u d i t o r u m et h o m i n u m a e g r o r u m m a x i m e m o v e r e c u p i v i t ; s a e p i u s D e m i u r g u m , c r e at o re m m u n d i , laud at , qui a ipse religione affectus m a g n a erat, a pat re s ac er do ti i P e r g a m e n i socio ita e d u c at u s ; e ti am m e d i c a s est, u t ait H i p p o c r a t e s «De prisca medicina» 1 (pg. 1, 17 K u e h L E W E In ), u n u s e dem iu rg i s; q u a p r o p t e r G a l e n u s q u o q u e se in d e m i u r g i s n u m e r a t , q u o d c o n s c i e n t i a m ap o st o li m e d i c i n a e h a be t . G a l e n u s s c r ip s it «De sollicitudine avertenda» (icepi àXimaç), ubi hae c n a r r a v i t in m agn is horrei s, q u a e in u r b e R o m a i m p e r a t o r i s e r ant , m u l t o s l i br os et i n s t r u m e n t a magni pr e t i i i n c e n d i o t e m p l i Pacis a n n o 192 sibi deleta esse; i b i q u e n o n n u l l a man u s c r i p t a ( a n t i g r a p h a ) e r a n t o p e r u m Ar is tot el i s, A n a x a g o r a e , A n d r o m a c h i , q u o r u m v e r b a G a l e n u s m o n i t u d o c t o r u m a m i c o r u m et e o r u m v i r o r u m e m e n ­ d a ve r at , q u i P l a t o n i s a uc t o r i t a t e n i t u n t u r ; a t q u e e ti am itinera ad urbes l o n g i n q u a s s u b i e r a t , u t p l e r a q u e m a n u s c r i p t a corrigeret; i n t e r eos libros hoc i n c e n d i o p er d it o s m u l t a scr ipt a e r ant , q u a e i pse c o m p o s u e r a t n e q u e antigrap h i s s e r v av er a t ; q u a e in libro «De sollicitudine avertenda» m u l t i s v er bi s e n u m e r a v i t ; i n t e r eos l ibros q u i i n c e n d i o a n n o 192 p er i e r u n t , libri p r e t i o s i s ­ si mi albo p a n n o serico m a r g i n i s nigrae i nv o lu ti e r an t , q u i b u s m a g n a s p e c u ­ nias, p e p e n d e r a t . G a l e n u s p l u s q u a m 2 50 oper a s cr ipsi t, q u a e ad p h i l o s op hi a m vel ad p hi l ol ogi am p e r t i n e n t , et circi ter 15 0 script a, q u i b u s m at er ia medica t r a c t a t u r ; falsarii s c r ip t is p e r s o n a t i G a l e n i d i v e n d i t i s rem familiarem sibi c o m p a r a r e c u p i e b a n t ; n o n n u m q u a m G a l e n o ipsi c on t i g i t u t talia scripta d e t e g e r e t et del er et ; u n d e el uce t G a l e n u m a u c t o r e m m e di c i n ae n o t i s s i m u m fuisse; ille P e r g a m e n u s i n g e n t e m l i b r o r u m m u l t i t u d i n e m , u t s u s pi co r, perle- De Ga leno Pergameno 91 git; u t a u t e m t a n t a m m a t e r i a m s c i e n t i a e l i b r i s m a n d a r e t , s e r v i s ei o p u s er a t q u i b u s n o t a s d i c t a b a t et q u i c e l e r r i m e a t q u e b r e v i a t i o n i b u s a d h i b i t i s s c r i b e ­ b ant ; s t e n o g r a p h i et t a c h y g r a p h i n o m i n a b a n t u r (14, 6 3 0 et 19, 14); s cr i p t a s u a d i v i s i t in d u a s par te s: altera o p u s c u l a t a m q u a m i n ' e r n a ami ci s t r i b u e b a n ­ t ur , al t er a c o m m u n i e d i t i o n i ad v u l g u s e xt ra d a b a n t u r . D e n i q u e n o n n u l l a s res s i n g u l a s G a l e n i vi tae a g g r e d i a m u r . P e r m u l t i s o p e r i b u s de p h i l o s o p h i a et m e d i c i n a c l a r u s a p l u r i b u s s c r i p t o r i b u s m a g n i aestimamus est: A l e x a n d e r A p h r o d i s i e n s i s (c. 2 0 0 p. C h r . n. ) G a l e n u s j u x t a P l a t o n e m et A r i s t o t e l e m p o s u i t . A t h e n a e u s N a u c ra tite s G a le n u m maxime philologum ad convivium d o c t o r u m a g g r e g a v i t (cf. Deipnosophistae vol. 1 pg. 3, 11 K a i b e l ) . S i m p l i c i u s (c. 5 0 0 - 5 6 0 p. C h r . n. ) G a l e n u m v i r u m s u m m a e s c i e n t i a e et m a x i m u m p h i l o l o g u m l a u d a v i t in c o m m e n t a r i o ad A r i s t o t e l i s o p u s q u o d Physica i n s c r i b i t u r (pg. 718, 13 et 10 39 , 13 D iels ). Galenum jam cum Aristotele comparare c u n c ta n te r quidem c o n a m u r s o l u m h a c d e causa, q u o d u t e r q u e p l u r i m a s c r i p s i t et m e d i c i n a e r a t i o n e m h a b u i t ; m a x i m e a u t e m a d h a e c s i n g u l a c o n v e r t a m u r : u t e r q u e d i vi ti i s rei f a mi li ari s a d j u t u s n o n r e b u s p u b l ic is , s e d a r t i b u s l i b e r a l i b u s s ese d e d i t ; l i t t e ­ ris v ar ii s c o p i o s i s s i m u s fuit, l e c to r l i b r o r u m n o n d e f e s s u s , d i s c i p l i n a e logi cae v al d e d i li ge n s, a r ti s e m p i r i c a e f a u to r , e d i t i o n i b u s o p e r u m s ci e n t i f i c o r u m p r a e s t a n s , g l o r i a m i m m o r t a l e m sibi c o m p a r a v i t ; A r i s t o t e l e s s a ga c it at e G a l e ­ n u m s u p e r a v i t ; s e v e r e q u i d e m et c o n s t a n t e r et al acri ter propositi« p e r s e c u t u s est, c u m P e r g a m e n u s l a s si o re m o d o c u m m u l t i s d i g r e s s i o n i b u s re m tract aret ; p h i l o s o p h u s ille b r e v i o r i b u s s e n t e n t i i s u t i t u r , u t s a e p i u s n o n p l a n e i n t e l l e ­ g a tu r; G a l e n u s a u t e m l o n g i t u d i n e d i c t i o n i s lect or i m o l e s t u s fieri p o t e s t , q u a m q u a m p u r i o r e g ra e ci t at e q u a m S ta g i r i t a excel lit ; A r i s t o t e l e s p r o f u n d i s ­ s i m e r e r u m c a u s a s e x p l o r a v i t , i d q u o d ille A s i a n u s n o n fecit, q u i res ita u t s u n t a c c ep i t; p r o p t e r e a G a l e n u s t am s a e p e e v i d e n t i a m rei l a u d a t , q u i a eam p r o b a r e n e q u i t ; u t e r q u e d e m o n s t r a t i o n i b u s fa v eb at ; P l a t o n i s d i s c i p u l u s s emp e r s u i c o m p o s e t g e n u i n a m e n t e a g e n s n o v o s fines a s s e c u t u s est, c u m P e r g a m e n u s v e s ti g ia H i p p o c r a t i s fi del is si me p r e m e n s d o c t r i n a m m e d i c i n a e n o n p rof ic ere t ni si a n a t o m i a m m a x i m e c o l e n d o ; u t e r q u e a u t e m p h y s i c a coluit; A r i s t o t e l e s c o m m e n t a r i o s a d a l i o r u m s c r i p t o r u m oper a n o n s cr i ps i t; G a l e n u s c o n t r a m u l t a c o m m e n t a r i a ad H i p p o c r a t e m c o m p o s u i t ; u t e r q u e reli­ g i o n i n a t i o n a l i a d h a e s i t ; S ta g i r i t a s c h o l a m p h i l o s o p h o r u m P e r i p a t i f u n d a v i t , P e r g a m e n u s t a m e n s a e p i s s i m e de s cho la l o q u e n s n u l l a m s c h o l a m m e d i c o r u m condidit; q u a m q u a m q u in g en ti a n n i inter hos duos scriptores intercesserunt, n i h i lo s e c i u s in m u l t a s l i t t e r a r u m r e s u t e r q u e c o n v e n i s s e v i d e t u r . G a l e n u s r e b u s h u j u s m u n d i v i s i b i l i b u s fisus d o c t r i n a m et u s u m m e d i c i ­ n ae in A r i s t o t e l i s s t u d i i s f u n d a t u m a d h i b u i t ; h a e c e n i m s ch ol a res a d s p e x i t , i n q u i s i v i t , j u d i c a v i t ita, u t se re ver a h a b e n t ; q u a e s t i o n e s n a t u r a l e s P e r i p a ­ 92 A em ilius Orth t e t i c o r u m m e d i c i n a e u t i l i s s i m a e f u e r u n t ; Plato magi s p r o p t e r t r a d i t i o n e m o p e r u m c l a r o r u m G a l e n o n o t i s s i m u s erat, c u m d o c t r i n a P l a t o n i c o r u m s altem m e d i c i n a e p a e n e ni h i l p r o d e s s e posset ; m a x i m a m a n t i q u i t a t i s n ot i t i a m ille m e d i c u s h a b u i t ; o s t e n d i t s c i e n t i a m e n c y c l o p a e d i a e s e c u n d o p. C h r . n. saeculo r enat ae; q u a e e n c y c l o p a e d i a in e j u s s cr ipt i s m a g n i m o m e n t i est; e od e m mo d o ac L u c i a n u s , u t e x e m p l u m afferam, o m n e s l i tt er as c o g n o s c e r e et p h i l o s o p h o ­ r u m s e n t e n t i a s di scer e c u p i v i t ; t u n c e n i m t e m p o r i s m u l t i j u v e n e s h u n c u n i v e r s u m c u l t u m i n g en i i si bi c o m p a r a r e c o n s u e v e r a n t ; et i am C e l s u s , L u ­ ci ani a m i c u s a t q u e G a l e n i ae qual i s, q u i « A d v e r s u s C h r i s t i a n o s » scripsit, e a n d e m e r u d i t i o n e m p h i l o s o p h i a e l ev em sibi c o m p a r a v i t . De C h r i s t i a n i s ita G a l e n u s j u d i c a t : « C h r i s t i a n i s o p u s es t p ar a b o l i s, u t c r eda nt » (cf. R. W a l z e r : Galen On Jeivs and Christians. O x f o r d 1949, pg. 15). A r i s t i d e s so ph is ta , ae q ua li s G al eni , n a t u s i n As ia M i n o r e , C h r i s t i a n i s m al e d i x i t (in orati one • Pro Quattuor»...); e ti am G a l e n u s e t L u c i a n u s C h r i s t i a n o s i l l u s e r u n t ; opera a l i o r u m j u d i c a n s d i s t i n g u i t i n t e r ép|iy¡veíav ( e l o c u t i o n e m ) et detoptav ( d o c t r i ­ n a m) ; c u m s e n t e n t i a s et d o c t r i n a s e x p o n e b a t , m a x i m a e d i c e n d i v i r t u t i p e r s p i ­ c u i t a t i s o p e r a m da ba t; G a le n i m o d u s s c r i b e n d i c o n t i n e t l o n g a s s e nt e nt i a s , q u i b u s l ect or f ati gatur ; illi us s e r m o n e q u e j u c u n d u s n e q u e a s p e r i n v e n i t u r ; u t s c r i p t o r l a n g u i d u s ita o r a t o r q u o q u e v e r b o s u s fuisse h a b e n d u s est, q u i v e h e m e n t i a q u a d a m et a g g r e d i e n d i c u p i d i t a t e h o m i n e s r e ti n u i t ; q u a m q u a m o m n ib u s vocabulis linguae purae Atticae sum m a industria studuit, tamen e l o c u t i o n e m d i l u c i d a m aegre a s s e c u t u s es t etsi in arte rhetor ica e x c u l t u s v i d e t u r esse; o m n e s libros, q u o s p o s s i d e b a t , c u s t o d i r i j u s s i t in t e m p l o Pacis a t q u e e s u i s l ibris ibi ipse l ec ti o ne s a n t e m u l t o s a u d i t o r e s h a b u i t ; p o rr o ex t o t libris, q u o s P e r g a m e n u s i p se c o m p o s u i t , c o n c l u d e n d u m est e u m m u l t i s l it ter is s u m m o p e r e d o c t u m fuisse: G a l e n u s fuit l i t t e r a t i s s i m u s m e d i c u s a n t i ­ q u i t a t i s ; s i n e d u b i o a p t u s f u i s s e t b i b l i o t h e c a r i u s in b i bl iot hec a A l e x a n d r i a e m ax ima; s ed p r o p e n s i o r ad v i tam a c t u o s a m i n c l i n a v i t a t q u e etiam in s u p e r ­ b am o s t e n t a t i o n e m m u l t i f o r m i s s u ae sci ent iae; n u l l u s s cr i p t o r a n t i q u u s tam c r e b ro de i n s t i t u t i o n e p u e r o r u m et t i r o n u m l o c u t u s est q u a m G a l e n u s , qui m a g n a v o l u p t a t e et c u p i d i t a t e a d u l e s c e n t e s in a r t e m m e d i c i n a e et logicae I n d u c e b a t ; d ic eba t e n i m «educat io j u v e n t u t i s c u m d i li g e n t i c u l t u r a p l a n t a r u m c o m p a r a n d a est» (16, 323); i t a q u e v e r i t u s n o n est e a s d e m s e n t e n t i a s et d o c­ t r i n a s pl ur ie s e o d e m m o d o r e pe te re (16, 2 5 0) et res u t i li s si ma s e a de m rati one proferre (16. 259); sed s c h o l a m n o n c o n d i d i t , q u a m q u a m t i r o n i b u s me di ci na e n o n n u l l a scr ip ta «i nt rod uct or ia» c o m p o s u i t ; q u i a h o m o t am liberalis erat, j u v e n u m m e d i c o r u m f or ma m diu exc ole re n o l e b a t . G a l e n u s erat v i r q u o q u e d i t i s s i m u s , id q u o d pat et ex h i sce re bu s: 1. m a g n a s c opi as t err ae sigillatae, q u a e ad t ri gi nt a a n n o s v al eb a nt , emi t ; 2. 3. m u l t a m e d i c a m e n t a e r e g i o n i b u s o r i e n t a l i b u s sibi p ar avi t; h o m i n e s ae grot os p ec u n i a ad j u vi t . De Galeno Pergameno 93 4. m e di c i s p a u p e r i b u s i n s t r u m e n t a d o n a v i t ; 5. p e r m u l t o s l ibros s c r i ps i t, q u o r u m c h a r t a e m a g n o p re t i o c o n s t a b a n t ; 6. l ibros s u o s in t e m p l o P a c i s col locatos m a t e r i a a l b o r u m s er i c o r u m ligari j u s s i t , et o m n i n o p r o l i x i t a t e n i m ia s c r i b e n d i u s u s est, q u i a c h a r t i s p a r ­ cere u t v i r c o p i o s i s s i m u s et f o r t u n a t i s s i m u s n o n d e b e b a t ; m e d e n d o n o n p e ­ c u n i a m , s ed g l o r i a m t a n t u m s ibi a c q u i s i v i t ; m e d i c u s et s c r i p t o r vi t ae a c t u o ­ sae t a n t u m a d h a e s i t , n o n s p e c u l a t i v a e o p e r a m d e d i t ; ad res p r o f u n d e c o n ­ t e m p l a n d a s ei q u i e s d ef ui t; et s e m p e r in m o t i b u s et o p e r a t i o n i b u s fuit. C o t i d i e b o n u m t h e r i a c u m i m p e r a t o r i M a r c o A u r e l i o fecit (14, 24); et iam i m p e r a t o r S e p t i m i u s S e v e r u s c o ti d ie h o c t h e r i a c o u s u s e s t (14, 65); P e r g a ­ m e n u s e r a t q u a s i a m i c u s i m p e r a t o r i s M a r c i A u r e l i i (14, 647); n a m m a x i m a l i t t e r a r u m e r u d i t i o n e et a m p l i s d i v i t i i s o r n a t u s ad a u l a m p r i n c i p i s a c ce d e r e facile p o te r a t ; q u a d r a g i n t a a n n o s n a t u s b o n a e v a l e t u d i n i s f a m a q u e m ed i c i admirabilis et philosophi jam n otissim us an im u m imperatoris Marci Aurelii e t i a m p h i l o s o p h a n t i s m a g n o p e r e affecit, u t i m p e r a t o r S t o i c u s G a l e n u m ita a l l o q u e r e t u r : « T u es u n i c u s p h i l o s o p h u s t e m p o r i s mei »; h o m o r el ig io su s e r at et d e u m A s c l e p i u m c ol eba t; ( e t i a m M a r c u s A u r e l i u s e u n d e m A s c l e p i u m v e ­ n e r a t u s est; cf. i m p e r a t o r i s l i b r u m «in s e m e t i p s u m » 5, 8); m e d i c u s f ui t eo t e m p o r e i m p e r i i r o m a n i , q u o id m a x i m a m p o s s i d e b a t e x t e n s i o n e m et o p t i m e florebat; s e d et i am er at t u m ea ae ta s, c u m n u l l u m i n g e n i u m p h i l o s o p h i c u m n u l l u s q u e p o et a p e r o r b e m t e r r a e egregia gloria p e r c r e b u i t ; i m m o er at t e m ­ pus c o m m en tan d i scriptores antiquos, erat aetas intellectu rum inandi. Ro­ m a e d i m i d i u m fere v i t a e t e m p u s G a l e n u s d eg it ; h a n c ob r e m , q u o d in U r b e A e t e r n a t o t a n n o s v i v e b a t a t q u e l i t t e r i s et m e d i c i n a e o p e r a m d a b a t , g l o ri a m q u o q u e a e t e r n a m s ib i c o m p a r a v i t . V i t a G a l e n i q u a m q u a m l i t ib u s, s i m u l t a t i ­ bus, altercationibus, insidiis, tu rb atio n ib u s anim i abundavit, tamen cum m a g n i t u d i n e q u a d a m a n i m i c o r p o r i b u s h o m i n u m s a n a n d i s m e d i c u s a df u i t ; etsi p o r r o i p s e n o n o m n i b u s r a t i o n i b u s p e r f e c t u s erat, n i h i l o s e c iu s v i r i b u s s u i s ad s a l u t e m a l i o r u m , q u a n t u m i p se p o t e r a t , u s u s e s t et p e r s a e p e s o s p i t a ­ tor vitarum exstitit. A emilius [Em il] O rth Plura de latina lingua inter doctos communi In P a l a e s t r a L a t i n a n. 168 R e v e r e n d i s s i m u s J. J i m é n e z D el ga do , de «Latina l ingua i n t e r d oc to s h o m i n e s c o m m u n i » m a x i m a a uc t o r i t a t e s cr ibens, r em acu tetigit. Ei o m n i n o a s s e n t i o r n e q u e vel m i n i m u m c o n t r a d i c e r e velim. S u n t a u t e m q u a e vel ampl i fi cand a vel a d d e n d a esse v i d e a n t u r . S u b t it ul o «De Rei M o m e n t o » , pag. 190, 1 scribit: «in eo ( c o n gr es s u L u g d u n e n s i ) v ir os et f e m i na s a u d i v i m u s lat ine l o q u e n t e s q u i A v e n n i o n e la­ tine loqui vix audebant*. Recte I ps e id a n i m a d v e r t i et g a u d e b a m n o n m o d o q u o d m i h i m ax i m e pl acebat l a t i n e l o q u e n t e s a u di r e , s ed q u o d m u l t i et irrisores et fa ut or es , actis pr io ri s c o n g r e s s u s editis, r o g a b a n t cur, t am mul ti , si l i n g u a m v i v a m p r o m o ­ v er e vel lent , l i n g u i s h o d i e r n i s l ocu ti e s s e n t . Hi c f or tasse hae c na r r a r e licebit: c u m n o s t r a «Societas l at i ne l o q u e n t i u m » c o n d e r e t u r o m n e s ad p r i m a m c e ­ n a m v oc a ti c i r c u m m e n s a m ocul is in o b t u t u p a t e l l a r u m defixis s e d e b a n t m u t i . H i p l e r u m q u e l i t t e r a r u m d oct or es n e q u e ar ti s s c r i b e n d i ignari n u n q u a m a n t e a locuti e r ant . S u b i t o q u i d a m s e r m o n i s latini s t u d i o s i s s i m u s , q u i t a m e n m o d o l o q u e b a t u r q u o n e m o u n q u a m an tea l o c u t u s erat, ne t u m q u i d e m c u m h o m i n e s in Francogallia l i n gu a r o m a n a r u s t i c a n a b a l b u t i e b a n t , vi ct o s il ent io p r o r u p i t . O m n e s a t t o n i t i au sc u lt a re , t u m u t si sibi q u i s q u e diceret: «si is l o q u i a ud e t, ego c e rt e a u d e o » , gar ri re c o e p e r u n t . O m n e s i n fa n t e s p r i u s r e p u n t q u a m a m b u l a n t ; p ri u s b a l b u t i u n t q u a m l o q u u n t u r n e q u e os perfri cant. N o s a u t e m , c u m s i m u s adulti, ubi p r i m u m no va l ingua uti i n c ip i mu s , p ra e s e r m o n i s peritis in loco s u m u s i n f a n t i u m n e q u e es t c u r p r o p t e r i m p e r i ­ t i a m vel i n s c i e n t i a m e r u b e s c a m u s . Q u o d t am m u l t i in C o n g r e s s u L u g d u n e n ­ si h a e s i t a t i o n e m d e p o s u e r a n t , l a u d i b u s e r a n t digni. N i h i l a u t e m majorerai efficit h a e s i t a t i o n e m q u a m i gnorat io l o cu t io n um c o t i d i a n a r u m . A d d e q u o d n ec e ss e es t u t in p r i m o r i b u s labris sit copia v e r ­ b o r u m . Si q u i s o m n e v e r b u m e m e m o r i a effodit n e q u e l o c u t i o n u m c o t i d i an a­ r u m c o m p o s est, is u t i q u e in l ut o h ae r et . Si q u i d i s c i p u l u s dicit; «Oh, yes equus means horse», ei r e s p o n d e o : « n e q u e equus n e q u e cheval n e q u e caballo n e ­ q u e pferd significat horse; haec o m n i a voca bula i d em a ni ma l i n d i c a n t q u o d n o s a ng li ce l o q u e n t e s horse v o c a m u s . T u u m e s t efficere u t e a d e m imago in m e n t e m , v o c a b u l o vel equus vel caballo vel horse a udi to, s t a t i m i r r um p at . P raeterea p en s a a s s i g n a t a p r i m u m n o n in a n g l i c u m c o n v e r t e n d o sed latine Pluro d t latina lingua inter doctos communi 95 legito; d e i n d e q u o d d o c t o r e s scire n e c e s s e e s t te l o c u m i nt el le gere , in anglic u m c o n v e r t i t o ; d e n i q u e l o c u m l a t i n e t e r t i a t o et te o m n i a l at i ne i n t e l l e g e r e cogito». Q u i h o c fecere, m a x i m e p r o f e c e r u n t . M o n e o ut , d u m h u c i lluc a m ­ b u l a n t , n o m i n a e a r u m r e r u m , q u a s for te c o n s p e x e r i n t , ut a r b o r u m , a n i m a ­ l i u m a l i a r u m q u e r e r u m i n n u m e r a b i l i u m e x q u i r a n t et s e c u m de h i s r e b u s l a ­ t i n e l o q u a n t u r ; sic e n i m en as ci f a c u n d i a m q u a n d a m . A t m a x i m e o p u s es t g los s ar io « l o c u t i o n u m c o t i d i a n a r u m » , u n d e d i s c a n ­ t u r m o d i s a l u t a n d i , v a l e d i c e n d i , g r a t i a s a g e n d i et alia id g e n u s m u l t a , nanyq u e h a e l o c u t i o n e s ad f a c u n d i a m a l e n d a m n e c e s s a r i a e ex i n g e n i o n a t i v o c u ­ j u s v i s l i n g u a e i n d o l e q u e e n a t a e s u n t n e q u e a b a l i e n i g e n i s e x c og i t a ri p o s s u n t . N e pl ur a, a d f a c u n d i a m o p u s es t c op ia v e r b o r u m ac l o c u t i o n u m c o t i d i a ­ n a r u m q d a e in p r i m o r i b u s labri s e s s e o p o r t e t , e. g. si p r o c o n v o l v u l o tabaceo s i v e b i s p a n i c a obl at a et a c cep ta b i s v e r b i s g r a ti a e a g a n t u r : «gratias tibi ago m a x i m a s » , ridiculum!, n a m q u e extra m o d u m agu n tur, proinde quasi f r a n co g a l l i c e d i c a t u r : je vous remercie de tout coeur, p r o merci; a u t g e r m a n i c e : herzlichsten Dank, p ro ich danke; angl ice: heartfelt thanks, p r o oh, thanksl P o t i u s d i c a t u r : « b e n i g n e » ! E o d e m q u o q u e v o c a b u l o d i c e r e te nol le a c c i p e r e licet, u m e r i s f o r t a s s e el eva tis , u t F r a nc o ga l l i et G e r m a n i . T a m e n si q u i d mirifici d o n a t u r , t u m : « i m m o r t a l e s ago tibi g r a t i a s a g a m q u e , d u m v i v a m * . ( Cj c. Epist. 10, 11, 1). N e p l u r i b u s , u t d i s c i p u l i s n o s t r a l i n g u a v i va a d c o n f a b u l a n d u m u t i b s h a b i l i s q u e e ss e v i d e a t u r , p r o i n d e a t q u e i n l i n g u i s h o d i e r n i s d o c e n d i s h$e l o c u t i o n e s e x p r o m a n t u r et m e n t i d i s c i p u l o r u m a p r i n c i p i o i n c u l c e n t u r o p o r ­ tet. A t s u b e o d e m t i tul o, (pag. 1 92, 2) i ps e s c r ib i t P. J i m é n e z , C. M. F.. «at l i n g u a e l a t i n a e p er fec ta c o g n i t i o q u a m difficilis sit, q u i s n o n v i d e t » . T o t v e r ­ b o r u m v a r ia e fo rma e , t am i m p l i c a t a v e r b o r u m c o n j u n c t i o et o r d i n a t i o » . A d d i d i t hae c v e r b a clari H a m l e t i T o n d i n i : . . . « n u m q u i d eis g e n t i b u s q u i a n g l i c a l i n g u a l o q u u n t u r di ffi ci li us p u t a n d u m es t l e x i c o n l i n g u a e l at inae q u a m l e x i c o n c u j u s v i s e s l a v o n i c i s vel g e r m a n i c i s l i n gu is ? ». A t q u o d ad i llam p e r f e c t a m c o g n i t i o n e m l i n g u a e l at i na e p er t i n e t ! C e r t e difficilis est. A t q u i n u m difficilior sit q u a m perfecta c o g n i t i o c u j u s v i s l i n ­ g u a e h o d i e r n a e , d u b i r a r i mea q u i d e m o p i n i o n e p o t e s t . I ps e q u i n o n m o d o l i n g u a e l at i n a e s e d e t i a m fr ancogall icae, italicae, g e r m a n i c a e , n u r ve r gi c ae , p o l on i ca e s t u d u i , n o n d u b i t o di cer e l a t i n a m n o n esse difficiliorem. N u l l a lin g ua e s t anglica difficilior, si q u i s e l e g a n t e r vel l o qu i vel s cr i b e r e avet. Sin a u t e m q u i s se i n t e l l e g i b i l e m r e d d e r e v u l t , n u l l a fo r ta s se facilior. C u r ? f o r t a s ­ se q u o d t o t a d v e n a e ad n o s t r a s o ra s r u d i m e n t i s l i n g u a e v i x i n s t i t u t i v e n i u n t ut e os b a l b u t i e n t e s i n t e l l e g e r e c o n s u e r i m u s . Rara e u t i q u e a v e s s u n t si q ui e l e g a n t e r a ng l ic e l o q u i s ci ant . Q u o t u s e n i m q u i s q u e e s t vel a d v e n a r u m vel i n d i g e n a r u m q u i q u a v i s l i n g u a h o d i e r n a e l e g a n t e r l o q u a t u r . Q u a e c u m ita s i n t , c u r ab eis q u i l i n g u a l atina l o q u a n t u r , d u m m o d o i nt el le gi bi le s s i n t , c u m % Goodwin B. Beach - Bonamicus A c tensis haec mea q u i d e m s e n t e n t i a n o n sit aliis difficilior, p l u s p o s t u l e m u s q u a m ab eis q u i l i n g ui s h o d i e r n i s l o q u u n t u r ? C e r t o scio eam po loni ca faciliorem esse et s in e d u b i o russ ica q u a e est p o l o n i c a e cognata. P l u r i b u s e n i m c a s i b u s p o ­ loni ca m u n i t u r q u a m lat ina et v e r b u m q u o d p l u r i b u s c o n j u g a t i o n i b u s u t i t u r et a s p e c t i b u s q u i d i c u n t u r et in p r a e t e r i t o etiam g e n e r i b u s m as c u l i n o , f e m i ­ n i no , n e u t r o c o n s t r u i t u r , carere o m n i r ati one o r d i n e q u e v i d e t u r . Lexi con q u o q u e , id q u o d r e v e r e n d i s s i m u m De lg a do n o n p ra et er it , di fficillimum est, q u i a n o n i n v o c a b u l i s p ol oni ci s i n e s t ulla c u m anglicis a u t lat inis si mi li t ud o. A t q u i a d u l e s c e n t i b u s j am n u n c s u a d e t u r u t in s t u d i u m l i n g u a e rus st cae i n ­ c u m b a n t , q u o s c r e do in l i n g u i s s cl av o ni c is a d d i s c e n d i s n o n b ene proficere pos se, ni si q u i l atina p r i u s e r u d i t i s i nt , si ve q u i l atine b e n e e r u d i t i sint, m u l t o c i t i u s esse p r o f e ct u ro s . E x p e r t o cr edi t e, q u o d n o n n u l l o s v id i g r a m m a ­ t icam p o l o n i c am i n t el le g er e con ari , q u i l at i n i t a t i s o m n i n o e x p e r t e s erant. C e t e r u m n e m o d u b i t a t a d u l e s c e n t i b u s , d u m s i m u l h a r u m l i n g u a r u m silet difficultates et l i n g u a e l at inae obj ect at , s u a d e r e sive i m p e r a r e u t in rus si cam vel alias i n c u m b a n t . Q u a e c u m ita s i n t , q u a n q u a m nolo d i s c í p u l o s a schola d i m i t t i latine v it io s e vel i n q u i n a t e l o q u e n t e s (cf. id q u o d C i c e r o in cap. 3 7 Bruti dicit) n e q u e infitiari p o s s u m u s per fec ta m l i n g u a e l at i nae c o g n i t i o n e m difficilem esse, ne h i s d i ff icu lt at i bus n i m i s t r i b u a m u s p o n d e r i s , m o n e r e velim, v e r i t u s ne a d u l e s c e n t e s p a v i d i a s t u d i o l in gu ae l at inae a v e r s e n t u r et in s t u d i u m russicae m u l t o difficilioris i m p e l l a n t u r inscii. Q u o d ad l ex i co n l a t i n u m at ti net , eis q u i angl ice l o q u u n t u r , n o n es t c u r h oc n i m i s difficile sit, s i q u i d e m vel d u a e vel tres p ar t e s anglici ex v o ci b us l at inis c o n s t a n t . G o odw in B. B each — B onam icus A ctensis N O V A L U D U S ET V E T E R A L I T T E R A R I U S - S C H O L A * 1. J o a n n e s G u n d i s a l v i u s J o s e p h u m filium c o t t i d i e in s c h o l a m ire j u b e t . Et j o s e p h u s p r i m o m a n e e lecto s u rg i t , p r e ce s m a t u t i n a s pie f u n d i t 1, s e q u e s i g n o c r u c i s m u n i t 2, p a r e n t i b u s f a u s t u m f e l i c e m q u e p r e c a t u r d i e m 3, p e n s u m a m a g i s t r o d a t u m 4 p a r u m p e r m e m o r i a r epet it, i n s t r u m e n t a s chol as ti ca p a r a t 5, j e n t a c u l u m s u m i t ; d e i n d e c a p s u l a m s ch o l a s t i c a m 6 a c ci p i t e a m q u e d e x t r a d e f er t, a u t —u t P a u l u s , o p t i m u s a m i c u s , q u i c u m 1. preces m a tu tin a s fu n d it / reza las ora­ s ae pe i n s c h o l a m t u m d i e m » h o c l oco m i n u s a d l a t i n i t a t e m a c ­ ciones de la m a ñ a n a j: ex o p t i m i s s c r i p t o r i b u s c e d e r e v i d e t u r , augurari e n i m e s t dicere q u o q u e potes: «preces Deo adhibere, a g o e t eo f u t u r a p r a e d i c o , a u t f u t u r a p r a e d i c o , pre ci b u s m a t u t i n i s D e u m deprecari, venerari, c o n j i c i o , o m i n o r , e x i s t i m o , j u d i c o « (cfr. F o r - p r e c i b u s D e u m or a r e ; p r e c a t i o n e m m a t u t i n a m c e l l in iu m a d D e u m f acer e; p r e c a t i o n e m a t u t i n a u t i » , 4 , s . v «augurium .) . pen su m a m a g is t r o [ el deber datum cet . —L o c u t i o n e m v e r o « p r e c e s r e c i t a r e « a p u d puesto por el Sr. M a e stro !: pensum p r o p r i e si g s c r i p t o r e s e c c l e s i a s t i c o s s c r i p t a m l f ge s ; « O r a ­ ni f i c a t l a n a e p o n d u s q u o d m u l i e r i c e r t o t e m ­ t i o n e s In c o n s p e c t u De i recitatae» (T o b ., 3, 25). po re f a c i e n d u m t r a d i t u r , et p e r t r a n s l a t i o n e m S e d recitare p r o p r i e « d e s c r i p t o l egere« s i g n i ­ pensum e s t ' o f f i c i u m, m u n u s q u o d q u i s a b s o l ­ f i ca t . v e r e d e b e t ' , e t b e n e l a t i n e d i c i m u s : « a c c u r ar e , I. sequ e sig n o c r u c is m u n it ce la señal de la cruz}: c h r i s t i a n u m [se signa, h a ­d a r e , a b s o l v e r e , c onf i cer e, e xi ge r e p e n s u m « . ritum i ta 5. in s t r u m e n t a s c h o l a s t ic a ( enseres de la b e n e l a t i n e e x p r i m e s : «s i g n u m c r u c i s ( i n f r o n ­ escuela, útiles escolares}: instrum entum l a t i o r e t e) f o r m a t , e f fi ngi t ; c r u c e se s i g n a t ; s i g n u m s e n s u de m u l t i s d i ci t ur , in h is de o m n i s u b ­ c r u c i s ( i n f r o n t e , i n ore, i n p e c t o r e ) I m p r i m i t , s i d i o vel p r a e s i d i o a d a l i q u a m r e m f a c i e n d a m ; d u c i t * , cet . arm a 3. pa r en tib u s t u r d ie m faustum fe l ic em q u e quoque scholastica adhibere potes: « T r a n s l a t e arm a d i c u n t u r ea o m n i a q u i b u s preca­ u t i m u r vel a d m u n i e n d u m , vel a d l a e d e n ­ (d a los buenos días a sus padres j: Er as - mus, Vives, W a g n e r , Fornari h as q u o q u e a f­ d u m , seu q u i b u s n i t i m u r et q u o r u m f e r u n t l o c u t i o n e s : « p r e c a t u r : u t f eli x s i t h u j u s aliquid di ei e x o r t u s ; u t p r o s p e r s i t h i c d i es ; u t c a n d i ­ —P o n t a n u s , V a n T o r r e , du s hic dies illuxerit; ut salvi si n t paren tes ; e t arm a e t instrum enta s c h o l a s t i c a s a l v o s esse; s a l u t e m p a r e n t i b u s i m p e r t i r e d i ­ quiis u surpa n t ci t ; j u b e t p a r e n t e s s a l v e r e ; j u b e t p a r e n t e s s a l ­ 6. a g i m u s « (cfr. ca psu la m F o r c e l l in iu m , f i du c i a s . v .) . L u d. V i v e s a l i i q u e s c h o l a s t ic a m in Collo­ [cartera, bolsa, vos esse; s a l u t e m p a r e n t i b u s di ce r e j u b e t ; p a ­ cartapacioJ: capsula e s t ' p a r v a c a p s a a d l i b r o s r entes sa lv os esse vul t*. «Aug ura ri vero f a u s ­ et c h a r t a s r e p o n e n d a s ' , et capsa: ' a r c a , c i s t a , Ha ec l u c u b r a t i u n c u l a d e ce m a b h i n c a n n o s in l u c e m in h i s c e c o m m e n t a r i i s p r o d i i t n u n c a u t e m n o n n u l l i s r e t r a c t a t i s l oci s et a p t i o r i b u s v e r b i s p r o p o s i t i s i t e r u m e d i t u r e i q u e n o t u l a e , q u i b u s ver ba e x p l i c a n t u r , s u b j u n g u n t u r . 98 Josephus M . Al ir, C., M. F. p e r g i t —, in t ergo s u s p e n d i t . J ose­ p h u s adeo s t u d i u m l i t t e r a r u m amat ut toto a n n i c u r r i cu l o m ag i s t r u m n u l l o schol a f r a u d a v e r i t die. 2. l um e xt ra u r b e m es t s i t u m , n u p e r est e x s t r u c t u m o m n i b u s q u e n o s ­ trae aetat is c o m m o d i s o r n a t u m . D u o b u s c o n s t a t t a b u l a t i s 7, in q u i ­ b u s s ch o la e in a l u m n o r u m classes d i s trib u u n tu r 8 ut magistri pueros s e c u n d u m e o r u m a e t a t e m litteras a r t e s q u e a p t i u s edoc ere possint. Schol ae m a x i m a luce, q u a e p er fe­ n e s t r a s p e n e t r a t i l l u s t r a n t u r , ac d i e b u s cali gi nosi s et h i b e r n o in pr i­ mis t e m p o r e o m n i a d o m u s c o n ­ clavia m a g n i s gl obi s electricis 9 a u t t u b u l i s f l u o r e s c e n t i b u s 10 col luce nt . In f ron te schol ae s i g n u m n a t i o n a l e 11 p r o st at , q u o d pu er i, s t a t u t o o r d i n e in area con gr egat i, sae pe e x t e n t a m a n u de mo re s a l u t a n t . 3. A l u m n i in area, q u a e ad s chol ae aedificium est, l u d e r e sol en t; et alii t r o c h u m 12 agi tant es d e c u r r u n t , q u e m , ne in alios velociore i m p u l s u scrin iu m ex lig n o vel m e ta llo a liq u o , p ra e c ip u e lib ri et ta b u la e et litte ra e in quo repone­ duobus t a b u la tis 10. J pisos]: ex m u l t i s Ca e s a r i s , Li vi i , V i t r u v i i l oci s e a d e m fere s i g ­ nificant «tabulatum, tabulatio, contabulatio (contignatio)*. 8. in tu b u l is ¡tubos fluo­ flu o r esc en tib u s rescentes]: tubulus est ' c a n a l i s , fi st ul a, per q u a m a q u a a u t f u m u s a u t c a l o r ex i gne (cfr. F o r c e llin iu m , el ect r i ca p e r m e a t , s . v .) ; permeat’ h o c v e r o l oco —fl u o r esc en tib u s: lu x fluores- centta e s t i l l ud l u m i n i s p h a e n o m e n o n q u o r a ­ ¡se dividen en di i R ö n t g e n a s p e c t a b i l e s f i unt , et ad p a r a n d o s (In stitu t, orat., 1, 2, 22- t u b u l o s f l u o r es c e n t e s a d h i b e t u r ; u t i n aliis c lasses d istr ib u u n t u r cursosj: Q u i n t i l i a n u s 2 6 ( 1 9 5 6 ) 172, u b i t a m e n glo­ bulum u s u r p a v i . b a n t u r ' (c lr. F o r c e l l in iu m , s. v.). 7. L a t in a m , tram 23) p u b l i c o s p r a e c e p t o r e s s u m m i s l a u d i b u s l in gu i s , In l a t i n u m effert, q u i p u e r o s i n classes distribuunt, et o r d i ­ et fluorescens. nem dicendi s e c u n d u m v i r e s i ngen i i d a n t . . 11. sig n u m i n d u c a m u s fluorescentiam n a t io n a l e f la bandera nacio- —Se d p e r t r a n s l a t i o n e m v e r b o r u m d i c e r e q u o ­ n a lj: ita d i c i m u s n o n s o l u m ex que p o s s u m u s : « a l u m n u s q u i n t u m l a t i n i t a t i s c u m s i g n i s a c o h o r t i b u s a d h i b i t i s , sed e t i a m annum agit; q u i n t u m l a t i n i t a t i s cursum , c u rri­ quia «signum culum conf icit , p e r a g i t ; in t e r t i o est s t u d i o r u m r i a m seu n o t i t i a m no s d u c i t . cursu s e u curriculo». 9. bus GLOBIS ELECTRICIS d ic itu r de o m n ib u s 12. / globos eléctricos]: glorebus q u ib u s rae fig u ra a c c e d it. — D e q u a v e c e cfr. sphae­ P alaes­ nationale» trochum 9 lmllltudlne in pa tr i ae m e m o ­ [aro): i n t e r p u e r o r u m roma- n o r n m ludos rrochus quoque recensetur. 13. clavi [gufo): h o c a d u n c o f erro et a gi ­ t a b a n t et m o d e r a b a n t u r t r o c h u m . 99 N ov a et Vetera i m p i n g a n t , c l a v i 13 m o d e r a n t u r ; alii t u r b i n e m 14 agi t ant ; hi pila 15 in p ar ie tem p ro j i c i en d a d e l e c t a n t u r ; illi m a n u et d i g i t i s g l o b u l o s 16 p r o j i c i u n t et collidere s t u d e n t ; n e q u e l u s o r u m m a n i p u l u s d e e s t q u i in p e d i l u d i o 17 delicias h a b e a t 4. S ed h o r a est u t in l u d u m l i t t e r a r i u m 18 c u m p a r v u l i s a l u m n i s ingre- 14. [ trom po, p eo n za j: q u e m p u e t u r b in e m ri r o m a n i s c u t i c a p e l l e b a n t : involucri « I n s t a flagello, Te m pedibus agitatur M a n u a le pin i, di collusorum»; conversazione lat. 5( t u u s ( t u r b o ) l a n g u e t , C h a r i n e , agi t a n i m a m , Torino e t t u u s , Lepi de. . . S c u t i c a m p r o b a t i s s i m a m h a ­ g h etti, beo, c o r r i g i a m o p t i m a m e pe l l e h i r c i n a , et b i ­ 81: « h a r p a s t i vel f ol li s l u d u s » ; E. JovÉ, C an­ f i dam» d id a tu s L a tin u s, 3 ( 1 9 3 0 ) 27: (P o n ta nus , L u d u s tu rb in is, cfr. G uide S p e i ., 171: » l u s u s f ol li s»; —N o s t r i q u o q u e p u e r i t u r b i n e m f u n i c u l o c i r ­ 48: «follis ( vel p i l a ) p e d a l i s « ( n o n c u m l i g a n t , e t m a x i m o i m p e t u et d e x t e r i t a t e i n l is») , « p o d o s p h a e r a •; G. adberg-D renkpol, t e r r a m p r o j i c i u n t u b i d i u v e l o c i s s i m e ac m o l ­ 17 ( 1 9 5 2 ) 8: lissime gyros circumducit. P a sq u a letti, Societas L a tin a , 7 ( 19 3 9 ) [les gusta la pelota}: T G uide de la convers. lat. 6 , p. 360); p u e ­ orre, r i r o m a n i t r i g o n e l u d e b a n t —c u i n o m e n e s t i n d it u r a q u o d a t r ib u s l u so r i b u s pila j a c t a b a ­ tur , et i t a d i s p o n e b a n t u r u t t r i a n g u l i ( t r i ­ goni) figuram e f f i c e r e n t (cfr. F o r c e l l in iu m , s. v.). pedumque « p o d o s p h a e r a , fol l i s p e d a l i s » ; GLOBULOS / bolas}: u t R o m a n i n u c i b u s B a c c i, q u e « f o l l i l u d i u m » , q u i a «id o m n e m q u a m p e c u l i a r e h o c l u d e n d i g e n u s (foot-ball) , q u o d n o n m o d o folle, s e d c a l c i b u s e t i a m a g i ­ M ir , Palaestra L a tin a , 21 ( ^ S Q ^ S : ‘ p e ­ d i l u d i u m » ( « f o l l i l u d i u m *); H elm dntica, 5 ( 1 9 5 4 ) U t . , 2 3 ( 1 9 5 3 ) 8 8 sq. ; et digitis pr oj ic i un t et collidere s t u d e n t . 17. pe d il u d io [fútbol]: h a u d «pediludium»; ( 1954) paucae pro­ p ila e lu d u m i n d i c a t (gioco della palla in genere), p o t i u s 384: manu «follis «fol li s r o m a c h i a , p i l a e c e r t a m e n , p i l a r i s l us i o » , n e ­ temporibus globulos 3; l u dus ; follis c a l c i u m q u e l u d us »; l u d e b a n t , si c n o s t r a e a e t a t i s p u e r i s t a t u t i s m inimos Lexicon r efer t , se d p a r u m p r o b a t : « h a r p a s t u m , s p h a e ­ tur». 16. «pedlfol Societas L a tin a , Lurz, L a tin ita s, 1 ( 1 5 5 3 ) 150: cajciumque ludus»; pila d e l e c t a n t u r - «p e d ilu d iu m », F 15. p r in Institutiones stili lat., R o m a e 1954, p. de la conversation latine 6, T o u l o u s e , p. 359). m u l t a e s u n t l u d e n d i p i l a e r a t i o n e s (cfr. V a n S 134: S ansegundo 109; «pediludium» H Palaestra , olzer , Ibid., 24 («folliludium»): u b i P. S a n s e g u n d o e t Dr. H o l z e r a m p l i s s i m a m p o s i t a e s u n t voces et l o c u t i o n e s q u i b u s hic de l ud o h a b u e r u n t c o m m e n t a t i o n e m et ve r ba l u d u s l at in e r ed der etu r. A l i q u a m q u a s i vocis et l o c u t i o n e s p r o p o s u e r u n t q u a e a b o m n i b u s historiam a d h i b e r e n t u r . —I n h i s v o c i b u s s u n t s a n e q u a e l e g e n t i b u s t r a d i m u s , q u a e t ipsi fa ci li us r e m d i j u d i c a r e p o t e r u n t et u n a m al- Im p ro b en tu r, s u n t q u a e m i n u s pr obentur; sed t e r a m v e s e l i ge r e a p t i s s i m a m o m n i u m v o c e m . ne —J a c o b e l i i , N o v i flores, R o m a e g e n t e s d i j u d i c e n t et «harpastum»; S e i .: C ognasso , 1914, p 47: II latino 2, T o r i n o , « f o l l i l u d i u m » ( s . v . (fo o tb a ll): «follis l u ­ s u s , folliculi lu du s, h a r p a s t u m » . (Id. s . v . calcio. -giuoco del-): ]■ W agner , H u n g a ric o -L a t., B u d a p e s t 1 9 3 T h a n c notulam longius p rotraham us, aptiores ipsi l e­ seligant; n e q u e t a m e n e s t c u r a pediludio r e c e d a m u s , n a m —l icet alii a l i t e r s e n t i a n t vi ri c l a r i s s i ­ m i —, v oc es , q u i b u s i n h o m i n u m c o n s u e t u d i n e D ictionarium utimur , sa e p is si m e rem to ta m n o n pr o r su s s. v. labdarú- d e te r m i n a n t neque definiunt, sed peculiarem gâs: « l u d u s c a l c i u s , p e d i f o l l i u m » ; E. JovÉ, A l ­ quandam ma Roma, 15 ( 1 9 2 8 ) 30: eamque praecipue e xprim unt qui verba no ­ «Alma »Football... a l i a s in R o m a » fo llilu d iu m v o c a v i , q u o d no­ m e n pr of ect o n o n p a r u m a p t u m c u m p l u r l b u s v i s u m est»; A . A v e n a r iu s, «Alma ( 1 9 2 8 ) 82: « H o c fo llilu d iu m nam gummeus vere f ol l i s, Roma», 15 appelletur sane, inf lat us, tectus rei rationem tantum respiciunt v a n t et a d h i b e n t p r o u t e o r u m o c u l o s a n i m o s q u e res c o n s p e c t a e m a g i s p e r m o v e r u n t . l8 . ludum litt e r a r iu m [escuela elem ental J: « l u d u s , l u d u s l i t t e r a r i u s » e s t s c h o l a in q u a pueri min ores n a t u e l e m e n t a —I. e. l egere, Josephus M. Mir, C. Al. F. 100 d i a m u r : ho ra e n i m o ct av a (vel n o n a ) t i n n i i t 19. In infima c o n t i g n a t i o n e l i tt er at or p ri ma l i t t e r a r u m e l e m e n t a p u e r u l i s t rad it . A u d i i l lum e x pl i c a nt e m: • A r i t h m e t i c a est ars c a lc u l a n d i ; calculare a u t e m a calculis d i c i m u s , q u o s a d h i b e m u s ut facilius n u m e r e m u s . C u m calculi i n u n u m col li gendi s u n t , s u m m a m faci mus; c u m ver o ex u n o ac ervo seu n u m e r o a l i qu i d d e t r a h i m u s , d e d u c t i o n e m faci mus. A c c ed e ad a b a c u m 20, J acobe, et scribe: De cem h a b e o mala et alia q u i n q u e emo, q u o t fiunt?». —J a c o b u s : « A d d i t i o n i s est calculus, scribo: d ec em (10) et infra scr ibo q u i n q u e (5), cui c r u c i c u l a m p r a e p o n o ut a d d i t i o n i s s i g um : ( 10 + 5) f iu nt q u i n d e c i m * . — «At , s p e c t a t e m ag i s t e r , haec et iam m e n t e c o m p u t a r e j am didici: d ec em et q u i n q u e s u n t q u i n d e c i m » . • F o r m a s l i t t e r a r u m , p uer i, —i t e r u m m a g i s t e r — s a e pe o s t e n d i v ob is ; h ab e ti s l igneas, e b u r n e a s a t q u e t a b u l a m e l e m e n t a r i a m 21. N o s t i s q u a e li tt erae vocales a p p e l l e n t u r , q u a e v e r o c o n s o n a n t e s . S i ne vocali n o n fit syl laba et ex syl labi s fi unt ver ba. Agi te, p uer i, s y l l a b a t i m legite, d e i n d e l i tt er a s c o m p u t a t e d u m dicitis: M am m a, tibi volo bene!». 5. « N u n c s cr i b e n d i est h ora ; u t recte l itt er as et v e r s u s d u ca t i s c al am um i n t e r pol licem et m e d i u m t e n e t e et i n d i c e m m ol l i t e r s u p e r i m p o n i t e , q u o m a n u s m i n u s vacillabit; b r a c c h i u m l i b e r u m sit s u o q u e p o n d e r e me ns ae i n n i t a t u r . V i d e t e ne v a c i l l a n t i b u s v e r s i b u s s c r i b a t i s n e q u e l itur is scr ipt a c om m a c ul e t i s . D u m v er ba de f or ma ti s , a c c e n t u u m n o t a s 22, i n t e r p u n c t i o n e s 23, s c r i b er e , r a t i o n e s c o m p u t a re — discunt; in adhiberi posse pro certo h a b em u s, q u a n q u a m «9chola» v e r o d i s c i p u l i m a j o r e s n a t u g r a m m a ­ sunt scriptores t i c a m, i n g e n u a s q u e l i t t e r a s et a r t e s p l e n i u s di convers. lat., (M G a r ia n o eorges, e d l 9 c u n r L u d o p r a e e s t l u d i m a g i s t e r se u l i t t e ­ W örterbuch, rator, 9cholae vero magi st er , doctor, p r a e c e p ­ p o n u n t et adhibe nt: ria». tor. 19. hora octava t in n iit f han dado las 21. <5j: M enge tabulam M , T e m p in i, M an u a le D eutsch-Lateinisches ueller, aliique)qui pro­ «t a bu l a , t a b u l a l i t t e r a ­ [abecedario, e le m e n t a r ia m ex l exi ci s h a b e s : « h o r a q u i n t a a u d i t a e s t ; ho r a cartilla]: - e l e m e n t a r i u s » a b e l e m e n t i s ( l i t t e r a ­ n o n a n u n t i a t u r ; m o d o s o n u i t t er t i a; t i n t i n n a ­ rum) deducitur, eaque vo x ab optimis scrip­ buli pulsa tio ne tertia en un ti a tu r; t o r i b u s l icet n o n a d h i b e a t u r , a p t i s s i m a s a e ­ tertia t i n ­ p i u s er i t a d r e m s u b t i l i u s d e s i g n a n d a m (cfr. nit». 20. abacum [pizarra, encerado]: » H u j u s ­ m o d i t a b u la (= a b a c o ) t a m q u a m calculatoria u t e b a n t u r a r i t h m e t i c i et g e o m e t r a e , e a m q u e pu lvisculo cr yst all ino viridi conspe rgeb an t, q u o f a ci l i u s n u m e r o s et f i gur as n o t a r e n t , del e r e n t q u e si o p u s e s s e t » ( F o r c e l l i n i u s , s. v.); cfr. « N e c q u i a b a c o n u m e r o s e t s e c t o i n p u l ­ vere m e t a s / sci t r i s i s s e d er e p a r a t u s » (P ersiu s, v a f er , m u l t u m g a u ­ Sot. 1, 131-2); cfr. e t i a m Ri ch, D izionario delle antiquità greche e romane; C andidatus L atinus, L ( 1 9 2 9 ) 2 5 ; Paluestra L., 2 ( 1 9 3 1 ) 7; N ova et vetera, p. 1. —Ex l e x i c o r u m et s c r i p t o r u m l oci s a l l a t i s abacum l éxi ca, et K rebs-Sc h m a l z , B a c c i, cet .). N e q u e t a m e n e s t c u r « a b e c e d a r i u s , a, u m » r ejicia­ m u s ; e s t e n i m o p t i m e c o n f i c t a v o x e t ex i psi s p r i m i 9 litteris derivata; ap ud d i v u m A u g u s t i ­ n u m , H i e r o n y m u m leges, et a L u d o v i c o V i v e non tantum (cfr. B a c c i, « e l e m e n t a r i a t ab e l l a » a d h i b e t u r Lexicon, s. v. abbecedario), s e d et • t ab e l l a a b e c e d a r i a » (cfr. Colloquia, V: Lectio: « Ca pe t a b e l l a m abecedariam », et a l i b i ) 22. ACCENTUUM n otas [acentos, señales Je acentuación]. 23. in t e r p u n c t io n e s puntuación]. {puntos, señales de N o v a et Vetera 101 v i r g u l a s 24# i n t e r r o g a ­ t i oni s, exclamationis, p a r e n t h e s i s s i g n a 25 d i ­ ligenter observate». 6. Sed as c en d a­ mus ad s u p e r i o r e m scholam, ubi Jacobus magi st er, v i r a m p l i s s i ­ m u s et m u l t a r u m r e r u m cognitione i m b u t u s , majores pueros in s t it u ­ it; h i s p a n i c e et gallice l o q u i t u r ; a t q u e l at i ne et g r a e c e scit; s ed, q u o d c a p u t es t, m a g n a i n d u s t r i a et s ol lert ia p u e r o s l i t t e r a s e t a r t e s e d o c e t e o s q u e s e d u l o i n f o r m a t . N u n c s e d e t in c a t h e d r a 26, e s t q u e a l i q u a n t u m in s u p p e d a n e o 27 e l a t u s u t ab o m n i b u s a l u m n i s facile vi de ri p os s i t. P u e r i in s u o q u i q u e loco s e d e n t in m e n s a , q u a e b i n o s c a p i t —s a e p i u s t a m e n s i n g u l a r e s s u n t m e n s a e —. A l u m n i e a n d e m i n d u u n t v e s t e m , u n i f o r m e e p i t o g i u m 28; m a g i s t e r v e r o t h o r a c e m m a n i c a t u m 29 n i g r u m i n d u i t , 24. v ir g u l a s 25. INTERROGATIONIS, RE N T H E S I S [sig n as s ig n a q u ia , Schola, o p e r a o m n i a , V a l e n t i a e , [cam u si EXCLAMATIONIS, PA­ de interrogación, de ex­ [sillón]: cathedra cathedra dicitur p r a e s e r t i m d e s e l l a m o l l i o r e e t d e l i c a t i o r e et «de s e l l i s m a g i s t r o r u m e t F o r c e l l in iu m , s . p r o f e s s o r u m » (cfr. A l i a q u a e a Bacci e t M a r i a n o a f f e r u n t u r v o ­ ca bu la s u b voce est scamnum suppedaneum [farim aj: seu s c a b ellu m sub pedibus; a d h i b e t u r a L a c t a n t i o (In s t. 4 , 12, 17) a b A u ­ gustino aliisque; «suppedaneum apud S scabellum» Gregorium ( D ia lo g , eat: 1, 2). —N e q u e « s c a m n u m , s c a b e l l u m » , q u a e i n lex i ci s a f f e r u n t u r , s u f f i c e r e v i d e n t u r . 28. u n if o r m e e pito g iu m s it siv e fe rre u m tu m , [ chaqueta, am e­ siv e ex bone, fa rse to » quo p ec tu s ta n tu m te g u n t ab f r e q u e n t a n t a u t a li a o b e u n t m u n e r a ita t a m e n u t c o n s u e t a s v e s t e s n o n d e p o n a n t ; e t i deo sp icien d u s s u p e r I n d u i t u r a l i i s v e s t i b u s , q u o v o x rei c o n ­ 30. Im ­ p o n i t u r . V o c a b u l u m a Q u i n t i l i a n o (In s tit., 1, c o m m e m o r a t u r et a Lud. V i v e (C ollo­ m a teria confec al lis s v .); ad d itp u s th o ra c ib u s qui d i s t i n g u a t u r (c fr. Vqq Palaestrq L., 2 9 ( 1 9 59 ) m a n ic a ta » in d u e n d i c a » — p ro p iu s togam, v e s t i s q u a e s u p e r a l i a s q u o v is 39); a b a l iis ( Z e n q n e , M a r i a n o , B a c c i) « t u n i ­ puellae alilque saepe in d u u n t cum scholam alia (F o rc e llin i, « m a n ic a tu m » , L atina, 2 ( H 5 8 ) 21. [bata u niform e J; vel corazza, usbergo, panciera, corsalertq, g iu b ­ n o stro 5, 6 8 ) m a n ic a tu m « p o n itu r p ro lorica m u n im e n to p e c tu s te g en te, siv e illu d la n e u m ca, tu n ic u la sict - alium h a b en t th o racem q u a voce illam i n n u i m u s v e st e m q u a m pueri, sonat: « un i fo r me » sensum. 29. v .). su p p e d a n e o t. e s t q u e h u j u s m o d i e p i t o g i u m u n i u s f o r m a e (n ric a n a J: thorax 27. 1772, — « U n i f o r m i s » a p u d T a c i t u m l eg i mu s ; 337). o m nibus discipulis cum scholam frequentant. clam ación, paréntesisj 26. I, accedere p. c a b u la ) « th o ra x » quam v id e tu r. « tu n i­ —N e q u e d e ­ « th o ra x a m e rfc a n u s» . collare [cM f//a|: q u a e v o x a b a n t i q u i s a d h i b e tu r ; (cfr. e tia m vetera, p ro p o n itu r; m o ri —p o tiu s 13, B acci M a r ia n o , M ir , N ova et q u i alia c o m m e m o r a t vo josephus M . M ir, C. M. F 102 c o l l a r e 30 a l b u m c u m fascia c o l l a r i 31. P u e r i r a t io ne s m a t h e m a t i c a s confici unt, r a di cem q u a d r a t a m vel c u b i c a m 32 e x q u i r u n t . P e t r u s ad a b a cu m st at et d i v i s io ne m, h a u d recte a J o a n n e factam, e m e n d a t . A l u m n i s e c u m h a b e n t c h a r t a r i u m 33, c a l a m u m , a t r a m e n t a r i u m , g r a p h i u m 34, g r a p h i u m a t r a m e n t a ­ r iu m, s p h a e r i g r a p h u m , s t i l o g r a p h u m , re gul am l i n e a r e m 35, t h e c a m c a la ma­ r i a m 36, c i r c i n u m , codi ces, codicillos, g u m m i deletile, g l u t e n , p a r v u m a ba cu m c u m l a pi d e s c r i p t o r i o 37, cr et am, cetera. 7. En tibi J o s e p h i m e n s a s cr ipt or ia et par va bi bl io t he c a: c u m ipse bona sit i n d o l e p r a e d i t u s , q u a e in schola a u d i t , d o m i recolit a t q u e in codice c o t t i di e s cribit; s c r i p t i o n e s a m a g i s ­ t ro i m p o s i t a s s e d u l o e x a r a t . Saepe ad m u l t a m n o c t e m legit, o pe l a m p a ­ di s electricae s u p r a m e n s u l a m n o c ­ t u r n a m 38 positae. 31. FASCIA collari ¡corbata]: h a b e s : «colli q u a s i s i t « g l ob u l o se u s p h a e r a s c r i b er e » , et v i t t a » ( D u m a in e , Conversat, lat. 3, p. 284; j u ­ i d e o h a u d m a l e c o n f i c t u m v i d e t u r sphaerigra­ ventus, 23, 8, 121); «f asci a, t o r u s » (Societas p h u m , c u m vox rei c o n s o n e t , n a m eo g r a p h i o Lat., 6, 44); »focale» (Juventus, 26, 4); C andi­ s p h a e r u l a q u a d a m in c u s p i d e po s i t a , s c r i b i ­ datus L a tin u s, 2 ( 1 9 2 9 ) 39; M a r ia n o ); «f asci a c ol l a r i s » (N o v a et vetera, p. 13), q u a m a d h i b e , si p l ac e t , a u t «f ocal e». 32. radicem q u a d r a t a m vel cu bic a m 1raíz Lexicon, s. v. quadrato, cubo-cubico. c h a r t a r iu m 35 STILOGRAPHUM • REGULAM LINEAREM - gum m i deletile : cuadrada o cúbica]: cfr. d e h i s v o c i b u s B ' c c i , 33 mus. »l i ne a r i s » e r i t ad d u c e n d a s lineas. 36. ¡carpeta]: e s t lo c u s , c a p ­ d e h i s v o c i b u s cfr. Palaestra Latina, 2 6 ( 1 9 56 ) 16H-169; thecam [plum ero, p lu ­ ca la m a r ia m mier]: a d h i b e t u r a S u e t o n i o et a li i s s c r i p t o r i ­ sa in q u a c h a r t a e p r a e c ip u e a s s e r v a n t u r : d e b u s , cfr. F o r c e l iin i , q u i et h a c v o c e cfr. Palaestra L atina, 21 c o m m e m o r a t i n re ( i ta e t i a m M a r / a n o et Co ( 1 9 5 1 ) 112 g n a s s o ) , q u a m t a m e n v o c e m ad a t r a m e n t i va s e t 133. 34. g ra ph ium [lápiz]: d e hac v o c e cfr. q u a e di xi in Palaestra L at., 2 6 ( 1 9 5 6 ) 168, ubi alia p r o f e r u n t u r v o c ab u la ; que adhibet Tem plni «gr aphidem» q u o (M a n u a le di conversai, lat. 5, p. 144). —C e t e r u m h u j u s m o d i s c r i b e n d i i n s t r u m e n t a i t a d i s t i n g u i o p o r t e r e c e n s e o : lá­ p iz - crayon - m atita: « g r a p h i u m ( l a p i s s c r i p ­ t o r i u s ) ; lápiz tinta - crayon encre - T in ten stift: « graphium a tr a m e n ta ri um » (q u ib us d a m forsi­ t an : »atramentarium» » g r a p h i u m i n d e l e b i l e» ) ; bolígrafo - hic - Kugelschreiber: « s p h a e r i g r a p h u m » , q u a m vo­ designandum 37. parvum abacu m cum lapide scriptorio pra d i ct a s u n t de «abaco» et de « l a p i de s c r i p ­ t orio» se u « g r a p h i o » ; i n h o c t a m e n n o n ni hi l sensus m utatur. 38. m en sa m nocturnam de h a c v o c e cfr. proposui. et n a m H i s p a n i d i c u n t ¿>o/fgrafo (ex bola, mea q u i d e m s e n t e n t i a ) e t G e r m a n i Kt ny / s c h r e i be r : [mesa de noche]: Vtta L atina, 2 ( 1 9 5 8 ) 13 ct Palaestra L atina, 2 9 ( 1 9 5 9 ) 35, ubi » m e n s u l a m sius interpretatus, »Th ec am h ab et Lud. V i ­ [pizarra pequeña con su p iza rrín ]: cfr. q u a e s u ­ cubiculariam» significationem aptabimus. v e s (cfr. Colloquia, o p e r a o m n i a , t. I, p. 318). cem g r aec am latin am cudere au su s s u m ip­ nominis rectius p e n n a r i a m » et « c a l a m a r i a m» Josephus »mensulam M .a M i r , C. nocturnam» M. F. P E R O R B E M N ovu s S. R. E. Pater Cardinalis. — O m n e s q u i t e m p u s in l a t i ni ta ti s c a u s a t u e n d a a b s u m u n t , p u r p u r e o se t e c t o s co l or e s e n t i e n t sacra E m . m i P a ­ t r i s A n t o n i i B a c c i p u r p u r a , q u i l i t t e r a r u m l a t i n a r u m e gr e gi u s e x i m i u s q u e c u l t o r et d o c t o r in a m p l i s s i m u m S. R. E. C a r d i n a l i u m C o e t u m , J o a n n i s X X I I I Ponti ficis M a x i m i grati a, e s t c o o p t a t u s . N e m o l e c t o r u m i g n o r a t q u a n t u m ac q u a l e m E m . m u s P a t e r A n t o n i u s in l itt er is l at i ni s e x c o l e n d i s p r o m o v e n d i s a u e o c c u p e t l o c u m . Q u i Bacci p o s t q u a m a n n o s X II l i n g u a m l a t i n a m in S e m i n a r i o F l o r e n t i n o d o c ui t , R o m a m v o c a t u s est, u b i a n n o 1931, C a r d ; Galli m o r t u o , A b e p i s t u l i s ad P r i n c i p e s e l e c t u s est. Q u o f u n g e n s m u n e r e , p r a e c i p u a m a x i m i q u e m o m e n t i d o c u m e n t a P ii XI, P ii XI I , J o a n n i s X X I I I P o n t i f i c u m M a x . l at i n e e xa r a vi t . Bis o r a t i o n e m p ro e l i g e n d o P ont if ic e p r o n u n t i a v i t e l e g a n t i s s i m o a mpl is s i m o q u e s e r m o n e l a t i n o p o s t P i u m X I et P i u m X I I m o r t u u m . P r a e c i p u u m e ju s o p u s — p r a e t e r c o m m e n t a r i o s V a t i c a n o s q u i L a t i n i t a s i n s c r i b u n t u r q u o s et c o n d i d i t et ab i n i t i o u t P r a e s e s m o d e r a t u r — Lexicon e d i d i t eorum vocabulorum quae difficilius latine redduntur et Varia latinitatis Scripta; u t e r q u e l i b e r t e r t i o e d i t u s es t . D u m Sacram Em.m i A n to n ii Cardinalis B a c c i P u rp u ra m osculamur, o m n i a b o n a o m i n a m u r ac b e n e ei p r e c a m u r . Q u e m f o r t u n e t D o m i n u s u t in s u p r e m o h o n o r u m fasti gi o co l lo ca tu s , res n o s t r a s t oto t e r r a r u m o r b e fere p e r i c l i t a n t e s vel in d i s c r i m i n e p o s it as a m a r e p r o s e q u a t u r et d e f e n d e r e et t u e r i et p r o m o v e r e . I n l o c um C a r d i n a l i s B acci A b e p i s t u l i s ad P r i n c i p e s s u f f e c t u s e s t R e v e ­ r e n d i s s i m u s V i r H a m l e t u s T o n d i n i q u i a b a n n o 1 9 3 0 o p e r a m c o n t u l i t in C o n s i l i o p u b l i c i s Eccl esi ae n e g o t i i s e x p e d i e n d i s . I p s e q u o q u e p e r i t i s s i m u s est l i n g u a e l a t i na e s c r i p t o r d i g n i s s i m u s q u e q u i t a n t u m d e c e s s o r e m s e q u a t u r . O b t a n t u m h o n o r e n ei q u o q u e e x a n i m o g r a t u l a m u r . Foederatio Internationalis studiis Classicis Provehendis (F. I. E. C.) L o n d i n i c o n g r e g a t a , n o v a s c o n s o c i a t i o n e s r e c e p i t q u a e s u n t Associaçâo Portu­ guesa de Estudos Clássicos, fednota Klasickych Filologu ( C h e c o e s l o v a q u i a ) et Bulgaricum Concilium Nationale, q u i b u s F. I. E. C. 3 3 C o n s o c i a t i o n e s n a t i o n a l e s in se c o n t i n e t . P r a e s e s e l e c t u s es t P e t r u s R o m a n e l l i . U t t e m p o r e s u o n u n t i a v i m u s , a die 31 m. aug. ad 5 m. s ep t . , L o n d i n u m c o n v e n e r u n t p l u s q u a r a 6 0 0 u n d i q u e c o n g r e g a t i viri u t Conventui Interna­ tional! Studiis Classicis provehendis a d e s s e n t , in q u o p r a e c i p u e d i s p u t a t u m 104 Jacobus Sidera, C. Al. F. es t de Traditione et novitate, q u i d n o vi q u i d q u e v e t e r i s a p u d A n t i q u o s i n v e ­ n i r e t u r . H i s p a n i a d i e r u n t cl ar issi mi vi ri Ga rcí a Bellido, S á n c h e z R u i p é r e z , R. A d r a d o s , S á n c h e z Lasso de la Vega, A r a m ó n . P r i m u m G e n e v a e (Génève) IV ex eu nte ä ae cu lo a b U n i v e r s i t a t e c o n d i t a in s c a e n a m delata est fabula illa i ta m o r i b u s , v e t e r e c ol or e v i q u e s e r v a t a aptave* r u n t . F a b u l a in s c a e n a m m i s s a eat p r i m u m atrum E m e r i t a e , d e i n d e S a g u n t i , B a r c i n o n t , Bi l bai , modo spectatores capiebat. haud e t Fr. Sán* p r i d e m i n v e n t a , c ui est i n d e x Dyscolos. T h e graecorum Menandri, Con 9p i cu < viri J. M. * P e m á n chez Ca9tañer, O r e a t i a d a m his temporibus, Instructum 2. 5 00 M a t r i t i O m n i u m p l a u s u s et a u c t o r e s et a c t o ­ res jure m er u e r u n t. N eolatinus — A m i c u s Br as i li en si s l en it er a r r i d e n s , mi hi — t i b iq u e et iam u t s p er o , mi l e c t o r — n o v a m p r o r s u s q u e n o v a m l at i n i t a ti s elavem o bt ul it , q u a H t i n u m s e r m o n e m et facile di scas et e ju s u t i l i t a t e m e xp er iar e. P o s t h a c n e m i n i li cebi t l i n g u a m l a t i n a m n i m ia e di ffi cul tat is a u t i nu ti li t at i s a rguere . P a u l u s R o n a i , in A c t i s d i u r n i s O Diàrio de Noticias n o v u m mirific u m q u e i n v e n t u m —n e q u e t a m e n s u u m — d i v u l g a v i t . A n t o n i u s da M o n t e R o s s o l i b r u m v u l g a v i t — Triple Unidad. 7 . a e di ci ón, B u e n o s A i r è s 1 9 4 3 (!)— ( n o v i s s i m u s ergo n u n t i u s rei vet er ri mae! ) in q u o n o v u m s e r m o n e m p r o p o n i t lat ino s e r m o n e f u l t u m , i m m o est i pse s e r m o l a t i n us t e m p o r i b u s c edens .. . N i m i u m p l u r e s l i n g u aè in orbé... N u l l a artificiosa sufficit l in gu a: a b e a n t o m n e s in m al am crucem!. .. L a t i n a m a d h i b e a m u s . A t difficilis. N o l i t imère: S im p l i c i o r e m r è dd e ü ! N e q u e t a m e n in «Latinum sine flexione» deflecteris... Id e n i m l at i n i t a t e m t o t a m s u b v e r t i t . F l e x i o n e m ser vat o. A t q u a r e q u i n q u e f l e c t en d or u m n o m i n u m s p ec i m i n a s e r v e m u s ? D u o s uffi ciant : i t e m q u e du o genera, m a s c u l i n u m et f e m i n i n u m . N e u t r i u s g e n u s ad m a s c u l i n u m r e duci to. P r o i n d e , d e h i n c o m n i a v e r b a fe mi ne a littera — a f ini ent ur, o mn i a m as c u l i n a in • us. H a c lege u t dicas: tCupidata, spa (o s p e m mi ram!...), gratulationa... cet., templus, homus, memus, librus... Q u i n p r o r s u s : et p r o n o m i n u m o n u s alle­ v at o: Dicito: »egus, illus, ipsus...». V e r b a t a m e n — p r a e t e r v e r b u m tèsse»— ad p r i m a m c o n j u g a t i o n e m flecte. S y n t a x i s s i m p l i c i s s i m a : p r o u t in l i n g ui s neolat i n i s h a b e t u r . Lege ergo o r a t i u n c u l a m s e r m o n e »Neolatino» — h o c e ni m ejus est n o m e n — : tT a la est morta cuala est vita», *tala vita finus ita». Placet Neola­ tinus! U t i n a m o m n i b u s p l a ce r et et t a n d e m d e t r u d e r e n t u r h o m i n u m i nt er se m u r i m a ce r i a eq ue . . . P r a e t e r l i n g u a m u n a m A u c t o r m u n d u m u n u m u n u m q u e i m p e r i u m p r o p o n i t et t u t a t u r «neomonarchiam ». It em et c a l e n d a r i u m et h o r a ­ r u m c o m p u t a t i o n e m u n a m e xc ogit avit . A t Fratris A n t o n i i vo x, Triplicis unitatis a u c t o r i s f a u to r i s q ue , — prò dolor! n o n a u d i t u r in h oc h o m i n u m or be c r e p i t a n t i b u s odiis s u c c e n s o r u m pl en o — . A t Fr. A n t o n i u s , s u b a e t e r ni t at i s specie o m n i a e x s p e c t a n s , iis rebus n o n n i m i s p e r t u r b a r i v i d e t u r : « P u l c h r u m , p u l c h r u m in o r b e s e r m o unus , p u l c h r u m u n u s s e r m o i m p e r i u m q u e u n u m . . . A t id u n u m c o g i t a n d u m : u n u m es se n e c e s s a r i u m : s e r v a r e an i m am . . . 105 Per Orbem Acta diurna muris afûxa. — M u l t i f a r i a m h o d i e m a g i s t r i d i s c i p u l o r u m a n i m o s i n c i t a r u n t ad faciliorem v i a m l a t i n i t a t i s a l u m n i s s t e r n e n d a m , q u i n tamen ad «Neolatinum » inclinent. Praeter commentarios ty pis expressos — u t Acta Diurna. Tirones ( q u i c o m m e n t a r i i ah a l u m n i s G y m n a s i i e xa rat i, P aul ae, e Co ll eg io M i n i m o r u m a b i n e u n t e a n n o t y p i s e x c u s i v u l g a n t u r ) — m agi s tr i A c t a d i u r n a , v e t e r u m m o r e i n v e n e r u n t q u i h u s a l u m n o s d e r e b u s h i s t e m p o r i b u s h i s q u e d i e b u s e v e n t i s c e r t i o r e s faciant. Q u a e d a m lege s ö d e s : • In Brasilia, f a t i s c e n t e jam ob in gr ue n te s — De K ru sch ef. D i u r n a r i i t o t i u s o r b l 9 h e r i p l u v i a s m u r o q u a d r a g i n t a m e t r i 9 al t o q u i ad e x c i pi p o s t u l a v e r u n t a c o n t i n e n d a s aqua9 fluminis X. se rv ieb at, a d ­ ad ire v o lu er u n t 8 0 0 diurnarii: n u m eiu 9 m u lt o m o n i t i e r a n t p a u c i s a n t e d i e b u s ii o m n e s q u i m inor admissus. Prandium loca v i c i n i o r a i n c o l e b a n t u t a b i r e f e s t i n a r e n t . la u t i s s i m u m , pre ti u m ultra 7 0 0 pesetas. N i ­ Kruschef. P r a n d i u m appositum quam R u r 9 u s heri, u r g e n t e p er ic u lo , a ufug ere coacti hilo m inu s, d i u r n a r i u s h i s p a n u s tr is ti ss im a ^ ) 9unt h u j u s c o n v i v i i m e m o r i a m s e r v a t u r u m se e sse circitet ho m in es 6 0 .0 0 0 , m il iti b u s et d e c l ar a v i t . . . aêr i i9 n a v i b u s c o a d j u v a n t i b u s Q u a e o m n i a f ove t ac p r o m o v e t in U n i v e r s i t a t e C o m i l l e n s i l i t t e r a r u m l a t i n a r u m c u l t o r e x i m i u s P. Fél ix S á n c h e z Va ll ej o, S. J. Lingua Latina in Germania. — A p u d G e r m a n o s in ea g e n t e s e u L and N ordrhein-Westfalen, in i n s t i t u t i o n e m e d i a q u a e d i c i t u r , l i n gu a l at i n a in h o n o r e h a b e r i per gi t, a t q u e o m n i n o n e c e s s a r i a e x i s t i m a t u r c u i c u m q u e U n i ­ v e r s i t a t i s a u l a s i n g r e d i c u p i t . L i n g u a e n i m l at i na — h a e c illis o p i n i o — o m ­ n i n o n e c e s s a r i a d u c i t u r ad alias l i n g u a s d i s c e n d a s . Ii q u i p r i m u m l i n g u a e latinae discendae operam ded eru n t, superiores m e n teq u e validiores aesti­ m antur illis q u i angl icae linguae prius vacarunt. Disci, v o c e m l o q u e n t i s vel l o cu t i i t e r u m i t e r u m q u e r e d d e n t e s , m ag i st ri s s i mil li mi f u e r u n t q u i e a d e m e t i a m a t q u e et i am r e p e t e r e t e n e n t u r q u i n s a e p i s ­ s i m e in m e n t i u m d i sci s i n c i d e r e p o s s i n t . . . Di sci er go n u n c m a g i s t r o r u m m i s e rt i se a d j u m e n t o m a g i s t r i s p r a e b u e r u n t ut et i p s i s et d i s c i p u l i s s u a v i o r e m j u c u n d i o r e m q u e r e d d e r e n t d i s c i p l i n a m . Ideo p r a e t e r d i s c o s n o s t r o s CCC, q u o s in h i s Palaestrae Latinae p age ll is n u n ­ t i a v i m u s , alii i n ci s i s u n t q u i o r a t i o n e s vel o p e r u m c a r m i n u m q u e f r a g m e n t a apte declamata proferunt. Off ici na libraria Artemis Verlag s u b i ndi ce Die Stimme der Alten W elt in d i s : i s i n c i d e n d a c u r a v i t a cl. v. S c h a d e w a l t H o m e r i v e r s u s P a t o n i s q u e s e n ­ t en t i a s . I t em D o c t o r H. g a m i nc id i t. W agenvoort , B a t a v u s , Vergilii s t u d i o s i s s i m u s , IV egio- 106 Jacobus Sidera, C. M. F. Officina Polyglotte, D ü s s e l d o r f , 2 7 Pos tf ach , oper a s c r i p t o r u m p o ê t a r u m q u e di sci s s o n i g e r i s m a n d a v i t . C o r p u s c Viva V o x» n o m i n e i n s i g n i t u r . C u n c ­ t o r u m o p e r u m c a t a l o g u s p e t e n t i b u s g rati s m i t t i t u r . A d c u r s u m U n i v e r s i t a t i s i n g r e d i e n d a e p r a e v i u m , par at i s u n t disci m i n u t o r u m s u l c o r u m q u i b u s i nci si s u n t ex Cervantes, s c r i p t o r i s H i s p a n i , C i ­ c er on is , P l a t o n i s o p e r i b u s s electa q u a e d a m , cu ra et s t u d i o E. M u ñ o z Cort és, A. M a ga r i ñ os , E. F e r n á n d e z G a l ia no . Vita excesserunt: B a r c i n o n e di e 12, m. Julio a. 1 9 5 9 vi ta f u n c t u s est C a r o l u s R i b a , c u m e g r e g i u s a n t i q u i t a t i s graecae et l a t i na e c u l t o r et e x i s t i m a ­ t o r t u m po et a i n s i gn i s. J am a n n o 1911 —i ps e n a t u s e r a t a. 1 8 9 3 — Bucolica, a n n o 1 9 1 9 Odysseam c a t a l a u n i c e r e d d i t a m v u l ga vi t . D e i n d e p l u r i m a opera c o n v e r t i t et e di d i t in eo C o r p o r e eFundació Bernât M etge» i ns cr ip to , cui, po s t J o a n n e m E s t e l r i c h , praefui t. C u m i pse l i tt er as cl as si cas ita calleret, t a m e n i n p oës i v e r n a c u l a l i n g u a c o n d i t a p l a n e s u u s erat et t e m p o r i b u s q u a m aptism u s . N a m C a r o l u s R i b a in p r i m a r e c e n t i u m p o e t a r u m acie s t i p e n d i a merui t. P h i l o l o g u s ergo fu it et poeta. Q u i a poeta, e j u s philologica d o c t r i n a m a x i m e in patrium cu ltu m contulit. — Doc to res U p s a l e n s e s cl ar i ss i mi d e c e s s e r u n t : G u s t a v u s T ö r n e l l die 25, m. maj o a. 1 9 5 9 —a n n u m a g e ns 8 0 — q u i s t u d i i s T e r t u l i a n e i s p r a e c i p u a m o p e r a m d e d e r a t , e t A k e J o s e p h s o n (1 91 9- 19 58) , c u m 4 0 a n n u m i ncep erat . Is t h e s i m d o c t o r a l e m s cr i p s e r a t de Corpore Agrimensorum a li aq ue p l u ri m a investigaverat. L u g d u n i die 19, m. a u g u s t o , a. 1 9 5 9 vita f u n c t u s es t R e n a t u s W a l z , e x i m i u s l i t t e r a r u m l a t i n a r u m cu l to r, q u i in p r i m i s o p e r a m n a v a v e r a t Senecae, n e c n o n T e r e n t i o , H o r a t i o , Lucret io, q u o r u m op er a s u m m a arte gallice e x ­ p r e s se r at . R. I. P. Ja c o b u s S idera , C. M. F. B I B L I O G R A P H I A A. C a r t , P. G rjm al , }. L a m a i s o n , R. N o iv il l e . — La première année de L a tin , a v e c la c o l ­ l a b o r a t i o n d e J. M. M a v r é . F e r n a n d Na­ U t patet naevuli formam tantum aliquan t u l u m t a n g u n t , n o n r e m. Ex a n i m o e t A u c t o r i b u s e t E d i t o r i p l a u ­ sum trib u im u s 9incerum, ejusque opus co m ­ th a n Editeur. 18 rue Monsleur-le-Prince, mendamus. P a r i s , VI , 1958. A. C a r t , P. G r im a l , J. L a m a is o n , R. N H i q u o q u e A u c t o r e s p r i m u m l i b r u m —m i ­ r u m 9 a ne - foras e m i s e r u n t , de q u o c u m hoc a n n o i n p u e r i 9 i n s t i t u e n d i s et i n i t i a n d i s eo u t a r e x p e r t u s l oq u i p o s s u m o iv il ­ G ram m aire Latine. F e r n a n d N a t h a n le . E d i t e u r . 18, r u e M o n s i e u r - l e - P r l n c e . Pa r i s , VI . De eo s t r i c r l m d ica m o p t i m u m esse I n s t r u m e n t u m et a p t i s , Hoc volumine Auctores regularum g r a m ­ s i m u m : 1.° q u i a o r d i n e e t g r a d u p r o c e d i t ( o r ­ maticarum conspectum condiderunt dine d i c a m suo, a p t e c o n j u n g u n t u r er n u m e r u s r e r u m e t c l a r a non ordine in hujusmodi in qu o proponit c o n c i n n a q u e e x p o s i t i o . I n s e r v i r e p o t e s t et i n ­ m a g i s n e c e s s a r i a , q u a e r e c e n t i o r e s « p r i ma r i a » c i p i e n t i b u s et p r o f i c i e n t i b u s : n a m o m n l 9 a r ­ (basica) a ppe ll ant . Eaqu e p r op o ni t t yp o rubri g u m e n t o r u m exp ositio d u a b u s paginis a b s o l ­ libris usitato. 2. ° Quia vocabula coloris, q u o a lt i u s in a n im i s p u e r o r u m i nf i ­ vitur: hinc regulae praecipuae summatim ga ntu r. Ver ba a u te m semel proposita pa ssi m d a n t u r , I n d e e n u c l e a n t u r et c o m p l e n t u r . Q u a ­ i n e x e r c i t a t i o n i b u s r e s u m u n t u r . 3.® Q u i a re re discipulis p r i m u m sini stra pagina di sc end a g u l a s g r a m m a t i c a s p r a e c i p u a s t a n t u m et o m ­ p r op o ni tu r , deinde, c u m jam progressi e r u n t , nino dexter a pagina. necessarias proponit, c e t er i s o m i s s i s 4 ° Quia exercitationibus quam pl ur im is et v a r i i s a b u n d a t q u a e 9i i n i t i o s e n t e n t i i s c o n ­ tinentur, in unoquoque capite lectionibus q u i b u s d a m «curslvi9» c o n c l u d u n t u r , in qui- Rubro col or e jucundi Liber e rgo hic g r a m m a t i c a t a n t u m J a c o b u s S id e r a , C. M . F. e t t y p o g r a p h i c a e x c u 9 io j u c u n d a e s t et a m o e n a , c u m typorum varie­ t a t e ( a t r i r u b r i q u e c o l o r i s ) t u m 9Citis p i c t u r i s a d u m b r a t i s vel i m a g i n i b u s p h o t o p i c t i s . Si l i ceat praecipua est pr aec ep tiva, exercita tio nib us omissis. b j s i n s t i t u t i o n e s R o m a n o r u m et c u l t u s a t ­ t i n g u n t u r . 5.® Q u i a n o t a n t u r verba resque n otan dae: typi q u o q u e nitidi s u n t et — S ub A th e n a ru m caelo, F l u m i n e J a n u a r i i , 1959, p p . 19. S i l v i u s B a p t i s t a P e r e i r a , v i r d o c t u s Fl u- - licet e n i m et o p o r t e t a m i c o s juv are — q u o s d a m naevo9 levioris S il v iu s B P ereira momenti m en ja n u ar ien s is apud Brasilianos, pro v ir ibus su is l a t i n i t a t e m v i v a m fovere non desistit. n o t a b o , v o x insula f pg. 46, n . ° 2 2 ) pulchra (p. Altero 3b, 6 ) situ s, a, um (p. 7 1 ) p r i u s a d h i b e n t u r c o n s c r i p t u m prelo c o m m i tt i t. Ita qu e p o st qu a m enim anno l i b e l l u m pr osâ o r a t i o n e q u a m p r o p o s i t a s u n t . I n p. 6 2 a d h i b e t u r «cha­ a n n o 1955 o p u s c u l u m que jour» v e r b o la tin o n o n d u m no ta to antea. tu m edidit, d uobus autem a nnis post «A lm a R o m a » i n s c r i p . I n pag. 9 2 (V o ca b u la ire) e t i n «Lexique latin- Pompeiana U rbe» egit , p r o x i m o t a n d e m fra n ç a is » v e r b u m indico, is, ire, n o t a t u r » l it t e r a Athenarum brevi c o m m e n t a t i u n c u l a , c t. «Sub A th e n a ru m caelo» ( indico pr o indico). Praeterea u b i q u e laudes celebrare ausu9 «D* anno est . I n c o r r i p i t u r e l it t e r a in t e r t i a p e r s o n a p l u r a l i iter A th en ien se praeteritorum le­ et c o m m o t o a n i m o g l o r i o s a m u r bi 9 h i 9 torli -m pr o e v o c a t . En t i b i s p e c i m e n , e p a g i n a 5 d e p r o m p ­ perfectorum: gerunt, a udierunt, «-erunt«. «a m a v iru n t, ceperunt» (cfr. IX si mp li ci s e r m o n e describi» t u m : « C a e l u m e r a t s u d u m , ac m a r e , q u o d s u b B ibliographia 108 solis radiis v i b r a b a t , m i r u m num. Pyroscapha cursum in m o d u m s e r e ­ placide tenebat, m e n a n n o 1959 i n l i n g u a m g a l l i c a m a b A n n a M e s r i t z t r a n s l a t u m e9t. sulcos infindens p o r t u m q u e petens. Ga viae I n eo l e g e n t i b u s p r a e b e n t u r a l i q u a a e t a t i s eam su pervolab ant, candidas alas longasque p r a e h l 9 t o r i c a e et a e n e a e et f e r r e a e (13-14); et plaudentes. Longe Sa la m in em antiquissimae quaedam i n s u l a m v i di m u s a t q u e , i n c o n s p e c t u i n s u l a e i l l i us, n a v a ­ lis p u g n a a n n o 4 8 0 a C h . n. f a c t a . .*. traditiones gentium o r i e n t a l i u m q u a e I s r a e l l t a e in t e r r a m p r o m i s ­ s a m s e c u m t u l e r u n t et p o s t e a in S a c r i s Li br i s c o n s c r i p s e r u n t ( 3 5- 6 3) . E t i a m R i c c i o t t i de re P, O v id iu s N aso . — H eilm ittel gegen die Liebe / Gesichtspflege: Übertragung, Enführung centlssimis inventis juxta sc r i b i t , e o r u m q u e h i s t o r i a m mare Mo rtu u m n a r r a t et d o c u ­ m e n t a « q u m r à n i c a » —q u a e ita a p p e l l a n t u r ex u n d A n m e r k u n g e n v o n Josef Eberle, T u r i ­ loco u b i ci (67-93). T a n d e m a u c t o r b r e v i t e r e x p o n i t h i s ­ Stutgardiae, in aedibus »Artemis», inventa s u n t — breviter explicat toriam Palaestinae sub potestate Romanorum, 1 9 5 9 , pp. 58. q u a e a n n o 7 0 p. C h . n e x s t i n c t a e s t c u m T i ­ J o s e p h u s Eber l e, v i r h u m a n i s s i m u s , c u j u s c a r m i n a l a t i n a ( « I m a g i n e s , 1955. «Laudes», 1 9 5 9 ) j a m p r i d e m l e c t o r i b u s Palaestrae Latinae p r o p o s u i m u s , h o c l i bel l o v e r s i o n e m m e t r i c a m «Remediorumamoris» necnon «Medicaminum faciei» P. O v i d i i N a s o n i s of f er r e v o l u i t . De tus imperator Hierosolyma cum Templo de­ struxit. L i b e r o p t i m i s t y p i s e x c u s u s 155 p a g e l l a s habet quae 92 photographicis imaginibus or­ n a n t u r ; i n q u i b u s e m i n e n t 2 0 t a b u l a e ex C o ­ lumna Trajani desumptae. interpretatione germanica rectius judicabunt, J a c o b u s G a r c ía , C. M q u i b u s G e r m a n o r u m sermo n a t i v u s est. I n ­ F. t r o d u c t i o n e m vero, q u a e s t h u m a n i t a t e , u r b a ­ n i t a t e , s e n s u a r t i s p o e t i c a e ac v i t a e r e p l e t a , m u ltis laudibus cu m u la m u s. A uctor enim, S e b a s t ia n o M otta — Traduciam o insieme d u m poèta poètam interrogat, in geniosum i n ­ P r i m e l e t t u r e l a t i n e p e r la p r i m a e s e c o n ­ v e n i t h o m i n e m n o b l s q u e h o m i n e m a r t i f i ce m- da media. A v v i a m e n t o prattico alla t r a ­ q u e propius adduxit. Viventem Ovidii imagi­ nem a Josepho Eberle a d u m b ratam d u z i o n e . S. E. I. T o r i n o , 1958. non pos­ L i b r u m a u c t o r p u e r i s p u e l l i s q u e d i ca t q u i su m u s quin amemus. Jo se ph u s I jsev/ ijn p r im u m litteris va ca nt latinis. Q u i b u s selec­ ta q u a e d a m loca i n i t a l i c u m c o n v e r t e n d a of­ f ert ex H i s t o r i a s a c r a V e t e r i s N o v i q u e T e s ­ G iuseppe R iccio tti — La Btble et les découver­ t a m e n t i L h o m o n d i a n a , ex E u t r o p i i Br eviar io, tes récentes, t r a d u i t d e l ' i t a l i e n p a r A n n i e ex f a b u l i s P h a e d r i se l ec t a . T r i g i n t a M e s r i t z , Office d e P u b l i c i t é , S. A. , E d i ­ fragmenta t e u r s . B r u x e l l e s , 195 9 ; 155 pg. breviora numerantur. In omnino i nf i ma p a g i n a o m n i u m et s i n g u l o r u m v e r b o r u m d i f ­ f i c u l t a t es e n o d a n t u r , c a s u d e s i g n a t o e t t e m ­ Inc om m ode accidit quod pa u c i su n t qui p o r e e t v e r b i vi s e n s u q u e ; v e r b o r u m p r a e b e t res a n t i q u i t a t i s n u p e r r i m e i n v e n t a s q u a e q u e sensum, non tamen ordinem neque conver­ doctr in ae pervestigationem Sacrae Scripturae sionem. m axi m e favent, med iocriter no scant, fortasse s t e r n i t u t f a c i l i u s l e g a t l a t i n e e t I nt el l egat . q u i a p a u c i e t i a m s u n t q u i de h i s r e b u s a p e r t a F a c i l e m er go l e c t i o n e m r e d d i t e t l a e t a m , at et subtili n arr atio n e scribant. J o s e p h u s R i cc i o t t i , s c r i p t o r n o t i s s i m u s et Quo alumno viam percurrendam nullo modo a l u m n o laborem re mittit, quin e t i a m fovet e t exigit. H a ec r at io o p i mo s f r uc ­ i n re b i b l i c a p e r l t i s s i m u s , p a r v o v o l u m i n e t u s afferet si l e g e n s p u e r —u t a u c t o r v u l t — praecipua in tra c e n t u m a n n o r u m s pa tium re­ q u a e c o n v e r t e r e c o n t e n d i t m e m o r i a d i s c a t et perta quae ad Sacram S c r i p tu ra m pertinent, teneat. a n n o 19 5 7 l i n g u a i t a l i c a s c r i p s i t , q u o d v o l u ­ Ja c o b u s S id e ra , C. M F' B ib lio g ra p h ia - 109 L'Essere supremo R a t i o et vi a q u a e i n u n a q u a q u e v e r s i o n e nelle religione prim itive. ( L’o n n i s c i e n z a di et t h e m a t e i t e r a t u r , o m n i n o s a n e l a u d a n d a : RAFFAELE P F TT A ZZ O N I. Dio). G i u l i o E i n a u d i e d i t o r e, T o r i n o , 1957. p r i m u m u n a l i nea q u a s i i n d e x rei e x p o n i t u r , q u a m mox i n s e q u it u r h u ju s i n d ic i s P a r v u m h o c v o l u m e n —q u o d cl. prof. Pettazzoni de divina » o m n i s c i e n t i a » scri psi t» b r e v i s et compendiaria explanatio; de ind e t ex t u s scr ip ­ t o r i s l at ini c u m n o n n u l l i s v o c i b u s difficilio­ p r o u t i n o r i g i n i b u s a p p a r e t et e v o l v i t u r e t ribus v e r n ic u le in terpreta tis; d e n iq u e thema, p r o u t i n p r i m i g e n i i s r e l i g i o n i b u s h a b e t u r —, q u o d a l u m n i s u o Ing en io i m i t e n t u r , p r a e b e ­ s u m m a r i u m est amplioris ejusdem scriptoris tur. o p e r i s , c u i est i n d e x : aliquibus •L 'O n n isc ie n z a d ivin a » . T o r i n o , 1955, Ita 1ice, a n g l i c e v e r o »The A llK n o w m g God» ( M e t h u e n Co. , L o n d o n , 195b) , Pagi na c u j u s q u e de p r o u t res et h i s t o r i a p o s t u l a t , finitur. editi. AI u m n i Hoc igitur o p u s c u l u m cum cognitiones divulgandas sit v e r s i o n i s et t h e m a t i s scriptoribus latinis litterarum notulis, latinarum h i s v e r 9 i o n i b u s et t h e m a t ¡9 i n ad hujusmodi p r a e c i p u i s r eg u l i s g r a m m a t i c i s e x e r c i t a b u n t u r praeparatum, et g r a d a t i m c h r o n o l o g i c a m p r i m o r u m o p e r u m s c i en t i f i c o m a j o r i s i l l i u s o p e r i s a p p a r a t u c a ­ et s c r i p t o r u m ret , n o t u l i s o m n i b u s , p r a e t e r o m n i n o rei i l ­ quentur. l u s t r a n d a e necessariis, o m n i n o p r aet erm iss is. O m n es noverunt clarissimum lat in or um co g n it io n em asse- H E R M IN IU S M O L IN A , C . M . F . i l l u m Doc* torem Schm idt aliosque illustrissimos anthrop o l o g o s r e l i g i o n u m q u e h i s t o r i c o s vi r o s , i m m o M . RO U SSELET. et « E n c y c l o p a e d i s t a s » q u i d i c u n t u r g a l l os , v e l V o l t a i r e i p s u m o p i n a t o s e ss e - q u o d et t h e o ­ logi c o m m u n i t e r p r o b a n t primaevam g i o n e m « m o n o t h e i s t a m * fuisse, q u a m reli­ — Grammaire E lém entaire du L atin. H a c h e t t e . 1956, pag. 110M . RO U SSELET. - Exercices L atins. H a c h e t t e , 1956, pag. 110. variis de c a u s i s , v o l v e n t i b u s a n n i s , i n p o l y t h e i s - N e m o n o n n o v i t q u a n t u m si ve in t r a d e n ­ m u m p a u la t lm degenerasse. Q u i b u s o m n i b u s d i s 9ive i n e d i s c e n d i s l i n g u i s , q u a e v i v a e di o b s i s t i t R. P e t t a z z o n i a s s e r i t q u e m o n o t h e i s c u n t u r , p r a e s e r t i m v e r o cla99l ci s, v i a p r o s i t m u m post p o l y t h e i s m u m even isse idque fac­ et r a t i o q u a f a c i l i u s et m i n i m o a l u m n o r u m tu m esse no n re ru m na tur ali evolu ti one sed l a b o r e l eges e t p r a e c e p t a g r a m m a t i c a m e m o ­ eversione; religionis m on o th e i st ae ad riae m a n d e n t u r m e n t l q u e p e n it u s i m p r i m a n ­ cum t ur. ventus nam semper perturbatione quadam r e l i g i os a a c c i d i t . H i s temporibus, in Gallia praecipue, l i n ­ De re d i s p u t e n t e t j u d i c e n t h a r u m d i s c i ­ p l i n a r u m p e r i t i s s i m i viri. Ja c o b u s g u a e l a t i n a e p r o f es s o r e s s u m m a o p e n i t u n t u r et s t u d i o l i b r o s e v u l g a r e, q u i b u s r a t i o n e v a - S i d e r a , C . M . F. r i a q u e d o c e n d i v i a, l eges g r a m m a t i c a e , o r d i ­ nis, clarita tis , j u cu n d i t at i s plenae, p r a e b e n ­ M ARCEL PERN O T. - Le latin au B. E. P. C. V e r s i o n s e t t h è m e s . H a t i e r , 195Ö, P a r i s . E n q u a s i s e r t u m v e r s i o n u m et t h e m a t u m t ur . I n t e r h o s t a n t o s q u e o p t i m o s l i b r o s , clari Professoris Rousselet G r a m m a t i c a , q u a m h o ­ di e a n i m o l i b e n t i s s i m o l e c t o r i b u s o f f e r i m u s , p r a e c i p u u m o b t i n e t locum. Vi a s e u r at i o, q u a m a u c t o r i n G r a m m a t i c a ex o p t i m i s q u i b u s q u e s c r i p t o r i b u s l a t i n i s e x ­ c e r p t o r u m a lu m n i s ita di sp o si to ru m ut ordi­ t r a d e n d a s e q u i t u r , illa e s t q u a e a p u d m a g i s ­ n e c h r o n o l o g i c o l i t t e r i s l a t i n i s i n i t i e n t u r : ex t r o s h o d i e m a g n i h a b e t u r , q u a e q u e «vi s ua l i s » Plauto nempe, T er e nt io , Cicerone, Lucretio, a p p e l l a t u r ; e a q u e p e r i m a g i n e s et t a b u l a » vel Ca e s a r e , C o r n e l i o N e p o t e , Ve r g i l i o, H o r a t i o , paradigmata T i b u l l o , T. Livio, O v i d i o , Se n e c a , T a c i t o , P l i ­ illustrata, nio, rum Juvenale, Suetonio Q Curtio. Q u a e sententiae et verba coloribus legesque linguae latinae a l u m n o ­ mentibus al t e i nf i g a n t u r . U n a q u a e q u e iragmenta magnopere alumnis arridebunt tum l ect i o, breviter presseque o b r es t u m ob e v e n t u s de q u i b u s a g i t u r . e x e m p l o ve l e x e m p l i s n o n n u l l i » q u i b u s p r a e e x p o s i t a , i nci pi t Bibliographia 110 cipuae normae grammaticae enucleandae con­ m e n t e u n u m q u o d d a m ef fi ci unt « h o m i n u m » tin en tu r, Q u a e praecepta, ty pis magniä e xc u­ c o m m u n i ope r a c o n j u n c t u m . sa, i m a g i n i b u s et l e p i d i s s i m i s o l c t u r i s a Y. B e c m e u r d e p i c t a , fl avo a u r e c q u e c ol or e collustrata, m agno a lu m n is juvam ini erunt. Auct or Í9 e n f m m ax im e considerare ínter e s t q u a n t u m g e n s e t l i n g u a m u t u o I n t e r se a g a n t et af f i c i a nt u r . N a m g e n s i ps a si bi l i n ­ Liber, q u i 110 p a g e l l i s c o n s t a t , u t i p s e g u a m fi ngit p r o p r i a m ; c o n t r a q u e g e n s a b i psa a u ct o r in pr ae fa ti o ne e x po ni t, m o r p h o l o g i a m f i ng i t ur l i n g u a i n q u a g e n s i ps a —v e l u t In et p r i m a s seu pra ecipuas s y n t a x is regulas c o n t i n e t ; ea t a m e n t a n t o o r d i n e , t a n t a p e r s ­ picuitate tantaques venustate disposita et s p e c u l o — se a g n o s c i t . Re e n i m d o c t i s c l m u s q u a n t u m lingua singu laru m Europae g en tiu m historiam quasi definierit... Quam tamen e n o d a t a u t p e r j o c u m d i ce r es l a t i n a m l i n g u a m quaestionem, a c l a r o P r o f R o u s s e l e t t r a d i . Q u a de c a u s a cl. l i b r o s s c r i p s e r a t V O N WARTBURG: «Die A u s ­ viro gliederung Rousselet ob hanc optimam editam Gram m aticam tantisque virtutibus ornatam, vehementer gratulamur. Una cum ut der amplius exquireret, rom anischen duos Sprachräum e» et «Die E ntstehung der rom anischer V ölker». I n h o c e r go o p e r e , q u i n q u e p a r t i b u s d i s ­ Grammatica latina eademque t i n c t o , u t m e n t e m d e h a c re p l e n i u s a p e r i a t , v i a e t r a t i o n e e o d e m q u e e t i a m ordi ne, c la ri ­ Helvetiam tudine, jucunditate conscriptum m u s i v u m est, ln q u a He l v e t i a l ing ua e m a x i ­ clarus pro­ proponit, fessor in lucem edidit a lt e ru m librum (pagel­ mum lis c o n s t a t 110) q u i p e r m u l t a e x er c i t i a se u república themata conservanda. sive (n g a l l i c u m s i v e in l a t i n u m t r a n s f e r e n d a , ex h i s t o r i a et v i t a t u m norum tum Graecorum desumpta, Roma­ continet. ( C o n f e r e x e m p l i g r a t i a q u a e d e H e r c u l e ex pagella 79 u s q u e ad 8 6 l ep id is si ma n a r r a t u r fabel la. .. ). Q u a e exercitia, a d p ra ec ep ta in G r a m m a ­ tica latina proposita referu ntu r eique s u n t momentum quod vere linguarum h a b u e r u n t ( e t h a b e n t ) in Helvetiae condenda, ev ol ve nd a, D e i n d e m o n s t r a t q u o m o d o p r a e c i p u a «f ac­ ta h i s t o r i c a » vestigia in li ngu a presserint, a d e o u t v o l v e n t i b u s s a e c u l i s , faci l e a g n o s c i possint; eaque s e n t e n t i a d u o b u s partis s e c u n ­ d a e c a p i c i b u s e v o l v i t u r «Sprache u n d chte»: «Les noms G eschi­ du jour, die Griechische K o­ lonisation». co mp le me nto . P r o p o n u n t u r q u o qu e solvenda aen ig m at a et q u a d r a t a magica u t l u d o et o b l e c t a m e n t o s i n t a l u m n i s . U t v e r si o m e l i u s c l t l u s q u e fiat, E x e r c i t i o r u m l i b e r i n s t r u c t u s e s t f a s c í c u l o (n q u o v e r b a di ffici li ora q u a e A l i a s q u a e s t i o n e s e n u c l e a t i n III parte (D ialektologie), i n I V: P rinzipienfragen, in V pa r t e , c u m a u c t o r m a g n a m c o n t u l e r i t o p e r am In E t y m o l o g i c o l i n g u a e g a l l i c a e l éxi co c o n ­ d en do , tres c o m m e n t a t i o n e s h u i c a r g u m e n t o alumnis occurrunt, colliguntur. tribuit. J. ARAMENDÍA, C. M. F. L i n g u a p r a e t er e a e x p r i m i t u r e t e x t o l l i t u r et c o m p l e t u r i n m a g n i s l i t t e r a r u m m o n u m e n ­ V O N WARTBURG, WALTER. — Von Sprache tis. Q u o d u t o s t e n d a t 9 i n g u l a s c o m m e n t l o n e s u n d M ensch. G e s a m m e l t e A u f s ä t z e . M i t t r i b u i t p o ë t a e C o r n e i l l e (G randeur et décadence einer Bibliographie der Publlkatlons d 'u n poète tragique), Flaubert, Créateur de fo r ­ Verfasser, zusammengestellt von des Kurt Baidinger u n d Alfred Thierbach. Francke Ve r l a g, BERN, 1956. mes, A rchaïsm e et régionalisme chez Chateau­ briand. Li ber f i n i t u r c o p i o s o b f b l l o g r a p h i co o p e r u m N o n est n o v u s i n h a c s t u d i o r u m P rovi nc ia V o n W a r t b u r g , q u i i n d e a b a n n o 1 9 12 d e h i s Pr of essor is W a r t b u r g i i q u a m verbis declaratur i nd i c e , ingens quo me l i u s a u c t o r i s in r e b u s scri bere n u n q u a m d e s t i t i t e s t q u e u n u s l i n g u i s r o m a n i c i » i n v e s t i g a n d i s l abor . U t ex e x « R o ma n i s t i s » i l l u s t r i s s i m u s . I n h o c v o l u ­ c o m m e n t a t i o n u m I n d i c i b u s p a t e t , l i n g u a ger' mine m a n i c a e t gal l i ca, al i bi a l i t e r p r o u t res p o s t u «de l i n g u a et homine« v ar ia colligit s c r i p t a , q u a e q u a n q u a m s l n g i l l a t i m i n t e r se cohaerere no n vi dentur, tam en in Au c to ris lat, a d h i b e t u r . J A C O B U S S ID E R A , C. M. F. 111 Bibliographia MONTO! !U. MANUEL PF. Les quatre grans Crdntques. E d l t . A l p h a , B a r c e l o n a , 1959 E r v i n i v e r s u s , q u a m v i s s i mp l i c e s , c a p t u i q u e puerorum accommodatissimi, minime tamen • a d o p e r a a r t e efficta» p e r t i n e n t . Q u i a v e r s i ­ Catalauniam epicum poema primaevum n o n h a b e r e res o m n i b u s n o t a e st . F o r s i t a n h a ­ f i cat or , u t d i c u n t , e s t , n o n p o è t a . N o s t r a v e r o a e t a t e p o è t a ille c l a r i s s i m u s b u e r i t ; n o n a s s e r v a t u m est . R e m a n e n t t a m e n quatuor «Chronici» quae quoddam poëmation a d u m b ra n t vincta saltem oratione scrip t u m . N a m si J a c o b i R e g i s m a g n i E x p u g n a t o r i s ( E l Conqueridor) c h r o n l c o n l eger i s , p l u s q u a m 7 0 0 versus seu s e n t e n t i a s • rh y i h m l c a s " i n v e ­ H u g o H e n r i c u s Pa ol i — d e c u s e t Musarum o r n a m e n t u m — s i n g u l a r i q u o d a m afflatus i n ­ s t i n c t u , b e l l i s s i m a s illas V l l l e l m i n a r r a t i u n ­ cu las v e r s u he x am et r o elegantissime e ger man ic a lingua in l a t i n a m convertit. n i e s . E m m a n u e l d e M o n t o l i u —h a r u m r e r u m I n m u l t i s q u a e i n H u g o n i s H. Pa o l i f a b e l ­ p e r l t i s s i m u s — s i n g u l a c h r o n i c a p e r p e n d i t , j a- lis s u n t n o t a n d a h a e c e m i n e n t : p r i m u m q u o d c o b i d i co « E x p u g n a t o r i s » , B e r n a r d i D e 9 clot , cl. vi r P a o l i h e x a m e t r i t al i s u n t s t r u c t u r a e t R a i m u n d i M u n t a n e r , P e t r i «e/ Ceremoniós» q u i e l e g a n t i a c o m p o s i t i , tal i 9 ( m p l i c i t a t e , p e r s p i ­ dicitur. Q u o r u m c h ro n ic o ru m virtut es in qu irit c u i t a t e t a l i q u e f acilitare M a x i m i et M a u r i t i i et p r o p o n i t , o r i g i n e m et f o n t e s q u a e r i t , a r g u ­ f a c i no r a e x p r i m u n t u r u t n i h i l j u c u n d i u s i n m e n t a praecipua s u m m a t i m exponit. S t u di u m fabellis en ar r a n d is forsitan sit scr ip tum. A l ­ p e r f e c t u m et d e l e c t a t i o n e c o n s p e r s u m . I n t r o ­ t e r u m m a g n o p e r e l a u d a n d u m , illa e9t ar 9 mi - ductio generalis r a q u e illa e9t v i r t u s q u a (L a historiografía m edieval res t an t a perit ia, c atalana) m a g n i e s t m o m e n t i , n a m g e n t i s ca* t a n t o i n ge n i o t a n t a q u e v e n u s t a t e et talaunicae «historiae sensum» revelatejusque d i c u n t u r u t h a u d f a ci l e q u i d p u e r i s p u e l l i s - p r o p r i u m m o d u m r es h i s t o r i c a s n a r r a n d i . C u m que jucundius, amoenius, sim ulque fructuo­ g e n t e 9 a e q u a l e s h i s t o r i c o s l i br o9 e p i c i s m i s c e ­ s i u s i n v e n i r e p o t er i s . G r a t i a s ergo r e p e n d i ­ b a n t fabulis cives nostri rem proponebant l ep or e m u s m a x i m a s t u m cl. v i r o H u g o n i H e n r i c o n u d a m et —u t i ll i s t e m p o r i b u s — rei v e r i t a t e m P a ol i i n q u i r e b a n t et e x p r i m e b a n t , t r o — t u m D o m u i E d i t r i c i F. Le M o n n i e r p r o H i c l i ber E. M o n t o l i u illi q u i in posterum consulendus erit de h i s r e b u 9 9 c r i b e r e artis do cen di de le ct a n d o vere m a g i s ­ his optim is utilibusque opusculis nuper edi­ t is. JESUS ARAMENDlA, C. M . F. q u i c q u a m voluerit. JACOBUS SIDERA, C. M. F. G a L ROGER. — M a n u e l de L a tin . Liber p rim u s WILLELMUS BUSCH. Hugone - Henrico redactae Fabellae pueriles ab Pa ol i latinis versibus F. Le M o n n i e r , F l o r e n t i a e e d i ­ d i t a. M C M L X , pag. 153. WILLELMUS BUSCH. - C l a s s e d e 6 . e A v e c la c o l l a b o r a t i o n d ' H e n ­ ri BOU^HET Pr é f a c e d e M . M a r c e l DURRY. Q u a t r i è m e édition. F. et M. DE KISCH. — M a x im i et M a u ria m a ­ lefacta a b H u g o n e H e n r i c o Paol i l a t i n i s v e r s i b u s e n a r r a t a . F. Le M o n n i e r , F l o r e n ­ M a n u e l de L a tin . Liber secundus. C la s s e d e 5.« Pr é f ac e d e Pi e r r e CLARAC. I n t r o d u c t i o n de M . R o g e r GAL. Tro isièm e édition. t i a e e d i d i t , a. M C M L I X , p a g . 61. F. et M. DE KISCH. — M a n u e l de L a tin . Liber D u o haec op us cu la q u o r u m lepidissimam tertius. C l a s s e d e 4. e Pr é f a c e de Pierre materiam Villelmus Buäch repperit quaeque CLARAC. D e u x i è m e é d i t i o n . Le latin por venustate les textes: C o l l e c t i o n d l r i g ' e mira Ip se depinxit, v e r s i b u 9que r h y t h m i c l 9 9eu s i m i l i t e r c a d e n t i b u s E r v i n u s Steindl Carantanu9 pertinent generis latine reddidit, ad quod sive ludendo, r i d e n d o s i ve o b l e c t a m e n t a praehendo par Ro g e r - G ram ­ GAL. id 9 i ve multa o m n i b u s , p r e e s e r t i m puer i 9, p r a e c i p i t . Q u i s ROGER GAL - F et M. DE KISCH. maire Latine de Basse, C o l l e c t i o n d ' E t u d e s Latines. 112 Bibliographia Les É d i t i o n s O. C. D L. 7 6 bi s . R u e d e s e x h i b e a t vel In v e r n a c u l a m S a i n ts • Pères Paris, Vili: c er o n e T em poribus ced e nd um est a ut mor iendum. P l i n i o J u n i o r e cet ), vel ex v e r n a c u l i s i n lati num. In m a x i m o d i s c r i m i n e l i n g u a l a t i n a v e r s a t u r . M o d i s t e m p o r i b u s a p t i s t r a d e n d a e s t si Suetonio, Quinto l i n g u a m (ex C i ­ Curtio, Caesare, Simul cultus antiquorum cum Graecorum eam su p e r st i te m v o l u m u s et posteris c o le n ­ t u m R o m a n o r u m , et h i s t o r i a e et I n s t i t u r i o n e s dam. b r e v i t e r et a m o e n i s s i m e e n u c l e a n t u r , q u i b u s M a x i m e g a u d i o afficior h o s libros p r a e ­ be ns q u i b u s d e m o n s t r a t u r qu o m o d o lingua puerorum insatiabilis discendi cupiditas acuitur, non sedanda nisi latine discendo. C o m p l e m e n t o t r i b u s p r i o r i b u s l i br i s p r o ­ latina hodie tradi possit. H i l ibri q u a t u o r s u n t et u n u s , c u m e a n ­ positis er it G rammaire Latine de Base, ub i d em rem eadem ratione g r a d a t im p r o s e q u an ­ g r a m m a t i c a s u m m i s s a e a n c i i l a e p a r te s agens, t u r et a t t i n g a n t . a l u m n u m m a n u du c it ad m a t r o n a m quae est Q u a e ratio »act i va» p r a e p r i m i s a e s t i m a n d a est, c u m a l u m n u m j am inde a primis n a v a n d i s lit ter is m ove at ut i p s e p e r se r e s q u a e r a t . Ne autem «actio» lingua latina N a m a l u m n i d i f f i c u l t a t e s e n o d a t , p r a ec i p u a m e m o r a t , c o n s u l e n d a p r a e b e t . Q u o e j us n im is detineatur, verba suo ordi ne prof eru n’ u t i l i t a s m a g i s ac m a g i s a u g e t u r e t m a x i m i tur, aestimatur. puero sin g ul is a n n is necessario discen- da.| P ri mo i git ur ci rc it er 5 5 0 ve rb a, s e c u n d o J. SIDERA, C. M. F. t o t i d e m , t e r t i o v e r o et q u a r t o r e l i q u a t r a d u n ­ tur, i t a u t t oto l a t i n i t a t i s curri culo, d u o c i r ­ c i t e r mi l i a vocum q u a s M M a t h y in opere »Vocabulaire de B ase• affert , e d i s c e n d a p r o p o ­ n a n t u r . S c i m u s e n i m a l u m n o s , si 10 0 0 ve r b a fr equ en tis sim a didicerint, 80 °/0 ve r bo rum poss ide re q u i b u s c o m m o d e et s i n e d i c t l o n a r i o q u e a n t libros in s c h o li s s e c u n d a r i i s (egendos percurrere. MATHY, MAURICE. - Carnet de Vocabulaire L atin (V ocabulaire de Base de L atin. 4 ' é d i t i o n . E d i t i o n s O . C. D. L. 7 6 bis, r u e d e s S a i n t s - Pèr es P a r i s V I I . I n s u p e r i o r u m o p e r u m f u n d a m e n t o et b a ­ Si v e r o 3 0 0 0 d i d i c e r i n t , 9 0 °/o si h o c o p u 9 M. M a t h y q u a s i c e l at u r . Hi c H a e c a c c u r a t i s s i m a et g r a d a t i m d a t a v e r ­ q u a m *Le Vocabulaire de Base» a l u m n i s accomo* tantum... borum l i ber - Carnet de Vocabulaire — n i h i l a l i u d e s t propositio, maxime auctoribus est m o d a t u s . Q u a r e o m n i a p p a r a t u n u d u s , verba cordi, t a m q u a m a l i a r u m r e ru m f u n d a m e n t u m . tantum N o n n e a l u m n i n o s t r i t e m p u s — fn d i es b r e ­ A l u m n u s ipse in s p a t i i s et linei s - post s i n ­ p r o p o n i t , s e n s u e t vi n o n n o t at i s . v i u s — m i s e r e t e r u n t i n l éxi c o q u a e r i t a n d o gula ve rb a r e l i c t i s — scribere debet sensum v e r ba p e r q u a m t r i t a ? Q u a e t r i t i s s i m a ver ba et v i m s ( n g u l i 9 v e r b i s a d s c r l b e n d a m p r o u t si g r a d a t i m m e m o r i a e m a n d a n t u r , l a b o r r e d ­ in schola v e n iu n t . Ita a l u m n u s d i t u r c e r t o faci l i or e t efficacior. c ab ul ar iu m conficit i ps e s i b i vo- V o l u m e n 2 . 8 0 0 v e r b a c a p i t . I n fine c o l l i ­ A t v e r b a e t r e g u l a e c i r c u m f a c t u m se u lectionem c u r s i v a m —n on se n t en t i is discis­ g u n t u r q u a e d a m v e r b o r u m f ami l i a e . O m n i a s i s — a lu m n i s t rad unt ur . A n i m u m magnopere litterarum ordine produnrur, not ata singulo­ e t i a m m o v e n t f a b e l l a e a p t e q u a e s i t a e et le­ r u m v o c u m « f r e q u e n t i a » . ( I n p a g i n a 143 v e r ­ p i d i s si ma e et per t o t u m l i b r u m c o n t i n u a t a e b u m «P ulsare» c r a s s i o r e t y p o n o t a t u m , c o n ­ u t Iphiclis h i s t o r i a , p u e r i A t h e n i e n s i s , p r i o r e f u s i o n e m i n v o c u m o r d i n e g i g n e r e potest...). a n n o , et L ucii seu A sin i commentarii, i n alt ero. Pr a e t e r ea (n libro 1.° i n p r i m i s historiae O p u s er go a l u m n i s u t i l i s s i m u m d u c i m u s at magistris n e ce ss a r i um u t o r d i n a t e proce* g r a e c a e c o n c e d i t u r , i n a l t e r o *de v ir is » n a r r a ­ d a n t i n v e r b i s et v o c i b u s p u e r i s i m p o n e n ­ t i o n i b u s et m y t h o l o g i a e . A t In l i br o t er t i o dis. a l u m n u s In m e d i a s r es o m n i n o m e r g i t u r , a d e o u t l iber t e r t i u s fere t o t u s t e x t u s c o n v e r t e n d o s JACOBUS SIDERA, C. M F. 113 Bibhographta C — M a n u a l de G r a ­ 159); p r i m a m i l l a m S u e v a e h i s t o r i a e i n v e n i ­ mática Española (sin ta x is ). A c a d e m i a Su i z a , m u s —i l l a m « c a r a m v i r g u n c u l a m s u e v a m » — Barcelona. quam am ps S ar r ó , F r a n c is c o . A u s o n i u s p o è t a b e l l o s i b i c e p i t (95- 104); e t p e r p o l i t a m e t l e v e m e t s o l l e r t e m J u ­ H i c l i be r , a filio T y p o g r a p h i n o s t r i c a r i s ­ si m i scriptus, n o n H i s p a n o r u m interest , sed G e r m a n o r u m qui hlspaniçam linguam didice­ runt ejusque Implicatam cognoscere et recte syntaxln penitus a dh ib e re s t u d u e r u n t . In e o e n i m a u c t o r p r a e c i p u a s g r a m m a t i c a e hi s pan icae difficultates p ro po n it ap te q u e enodat. I n q u i b u s d i f f i c u l t a t i b u s s a e p e G e r m a n o s labi , u s u c o g n o v i t au ctor et e xpe rt us est in A c a ­ demia Helvetica Barcinonensi, in q u a est m a g i s t e r . R e g u l a e e t n o r m a e d e a r t i c u l o , de verbo, de p r o n o m in i b u s , t em p or i bu s, m o d is l i am, f i l i a m C a e s a r i s A u g u s t i , n o s c i m u s . T a n ­ de m ln no st ra a m b u l a ti o n e a r te m po e ta ru m l a t i n o r u m e x p e r i m u r , q u a m J o s e p h u s Eber l e, e t I pse p o è t a , p o ê t i c e p i n g i t e t n a r r a t A e t a s a n t i q u a n o b i s, i t e r u m vivit recens i ta u t n o s i l l os h o m i n e s i l l o r u m q u e h u m a n i ­ tatem penitus cognocere poss imus . A u c t o r ve ro hoc aet atis r o m a n a e ex p er i m e n t u m ratione et ordine exponit, non s e d v i t a l i vi e t q u a s i (n c e r t i s h o m i n i b u s a g e n s . J o s e p h u s Eberle laborem ag g re di tu r c um cet. a b u n d a n t i b u s e x e r c i t a t i o n i b u s c o m p l e n ­ Elegi a i n l a u d e m R e g i s m a g i s t r i q u i e u m f o r ­ tur. m as et verba s e r m o n is latini c u m L i b e l l u s —c o r p o r e e t m o l e m i n i m u s — l u ­ cida c lar ita te s p l e n d e t o m n i b u s q u e exteris g e n ti b u s ut ilitati m a x i m a e erit. I d e m auctor l i b r u m s u u m —q u e m / a m a n t e a G a l l i s a p t a ­ Fo r o e t T em pl o et diis sp le ndi de co m p on e re docuit. Q u i b u s l a u d i b u s n o s —e t t u q u o q u e , si l i b r u m Eberle pe rle ger is— a u c t o r e m c l a r i s s i m u m s i m ­ p l i c i t e r p r o s e q u i m u r . .J a c o b u s G a r c ía , C. M . F. v e r a t — Italis q u oq u e et An g ll s aptare a n i m u m induxit. Ja c o b u s S id e r a , C. M . F. A . H a n o • G. P e tio t - G. P l a n c h e . — Langue latine, Classe de sixièm e - Classe de cinquiè­ E berle Jo s e f . — Interview m it Cicero. Gestalten und Profile, Deutsche Verlags Anstalt, S t u t t g a r t , 1 9 5 6 . 1 6 0 pg. S u n t qui linguam latinam inimicam vitae re­ p u t e n t , e am q ue t a n t u m a n t i q u i s viris Romae e t G r a e c i a e b o n a m e t o p t i m a m e s s e a f f i r me n t . J o s e p h u s E b e r l e s u o l i br o « I n t e r v i e w m i t Cicero» hi s o m n i b u s e rro ri bus ad versari Non quidem scribit 333. „ En, h u m a n i s s i m e lector, q u a m et rebus nostrae aetatis m in im e idonea m natur me, A . H a t i e r , 1 95 5 - 1 9 56 , P a r i s , p p . 287- co­ ullam defensio­ t i bi ot f er i m u s linguae l at i n ae G r a m m a t i c a m a clarissi mi 9 v i r i s A . H a n o , G P e t i o t , G. P l a n c h e (n lucem evulgatam. Hujus Grammaticae scriptores, experi­ m en ti s pro ba tis sim i, do ctrina vero et e r u d i ­ t i o n e p r e s t a n t i s s i m i , In a n i m o h a b u e r u n t , in his c o nsc ri be ndi s libris, in praefatione n e m a e t a t i s a n t i q u a e —c u m illa n u l l o p a t r o n o i n d i g e a t — s e d q u a s i a m b u l a t i o n e m co nf i c i t d e Ia l a n g u e l a t i n e e t d e la f a i r e a i me r » . . . p e r r u r a e t u r b e s R o m a e e t Gr a e c i ae . Et c u m Berguln asserit, ut Henricus «f a c i l i t e r l ' é t u d e Quare, in hoc q u od in p r o m p tu h a b e s p r i ­ a u c t o r e a m b u l a m u s fine i n c e r t o , n o n p e r s t r a ­ m o v o l u m i n e ( »classe de sixièm e• ) p o t i u s q u a m t am et rectam, sed per v i a m c o m p e n d i a r i a m ; l eges e t g r a m m a t i c a p r a e c e p t a , q u a e a l u m n i s h i c a t q u e ill i c s i s t i m u s ; m a g n o s e t i l l u s t r e s t a n t o s e m p e r f u e r u n t f as t i d i o , r a t i o n e m i n v e ­ v i r o s m i r a m u r e t illis n o b i s s e v e r o et l epi d o n i e s n o v a m l i n g u a e l a t i n a e v i v e n t i s e t a ct i e t f aci l i s e r m o n e n a r r a t u r . v a e r e d d e n d a e . Id e s t , l i be r h i c p r o f e s s o r i b u s I t a q u e c u m n o s t r o J o s e p h o e t n o s In C i c e ­ an9am -praebet ut continenter a l u m n i pe r r o n i s ( 9- 1 9 ) e t M a e c e n a t i s ( 20- 43) e t C a s s i o - ludos latinos, cui n o m en d o r i ( 1 3 - 1 5 4 ) e t V e r g i l i i ( 4 4- 48 ) c o n g r e s s u m d e » , «Gr i l l e », « Pê l e - Mê l e » , venimus. Paulum Apostolum c l a r o v i r o H . Be r g u l n o p t i m e v o c a n t u r « G y m ­ t a m u r (73- 88) , Acropollm Athenas com i­ lustramus ( 155- «Écha l e », «Glissa­ « B o b i ne », cet. (a n a s t i q u e d ' a s s o u p l i s s e m e n t » ) in l i ngu a latina J 14 Bibliographia 1. — »La d o u b l e pa ge de V ocabulaire », s e n e x e r c e a n t u r a r q u e f i ant e v a d a n r q u e q u a s i p a r ­ v e r b o r u m a M , M a t h y in opere s u p r a vi f u n a m b u l i . I n p r i m o l i br o h a e c a u c t o r i b u s f u i t m e n s 3. — »Les p a g e s de M o rp h o lo g ie» , u b i regu et p r o p o s i t u m : U t a l u m n o r u m a n i m i s p e n i t u s latinitatis e le m ent a to tlu sq u e latinae linguae lae d a n t u r a d e x p e d i t a m s t r u c t u r a i n f i g e r e n t u r ; ut a l u m n i v i a et r a t i o ­ audiendi facultatem assequendam. n e v o c a b u l o r u m c o g n i t i o n e m • p r i m a r i a m » ( de base, básica d i cu n t ) , q u a e q u e a M. M a t h y in l i br o c u i n o m e n • V ocabulaire d u base d u l a t i n » Cui progressui X X V I t h e m a t u m capita tri­ p o s t r e m a ad graecam referuntur. l usque ad et e x e mp l a r , 5. — »La ou Ie9 p a g e s ¿ 'exercices écrits», id C9i c o n v e t s i o n i s e x e r c i t i a g a l l i c e v e l l a t i n e exprimenda. 6. — »La page de P hèdre», s e u c o n v e r s i o in g a l l i e u m X X f a b u l a r u m , ex m i n o r e a d maj o rem difficultatem disp ositar um . H a e c est g e n e r a t l m -ex si t t o r m a praecepta grammatica educuntur. b u u n t u r , q u o r u m XI I I p r i m a a d c u l t u m , v i ­ t a m , h i 9 t o r i a m r o m a n a m , XI I I l at i n e l o q u e n d i et 4 — «Les p a g e s d e S y n ta x e » , i n q u i b u s ex uno exemplo, quod c o l l i g u n t u r , a s s e q u e r e n t u r ; ut d a r e n t o p e r a m ut a l u m n i p r o gr es s us in g r a m m a t i c a fecerent. memo r a t o c o l l e c t o r u m. ratio seu st ru c tu r a XIII— qua unumquodque c o n s t i t u i t u r c a p u t : d u a e pa gel l ae v e r b o d e s t i ­ n a n t u r ; a l i a vel d u a e c o n s e q u u n t u r q u i b u s ex o r d i n e e t s o l l e r t e r de n o m i n e s u b s t a n t i v o vel a d j e c t i v o a l i q u a e x p o n u n t u r ; q u a r t a —d i m i d i a 9 a l t e r o — ( q u a e a b a u c t o r i b u s G y m n a s tiq u e v o ­ c a t u r ) v a r i a v e r b o r u m et n o m i n u m e x e r c i t i a Altera hujus viris pars e x er c i t i i s illu strib u s» de­ Ex h i s n o n p o s s u m u s n o n m a x i m i s l audi bu9 a u c t o r e s c u m u l a r e o b h a n c n o v a m per i e c t a m q u e r a t i o n e m q u a m u t i l i s s i m a m et eihc a c i 9 s i m a m a i u m n i s i or e p u t a m u s . je sú s A r a m e n d ía C . M . h. in s e xt a e x e r c i t i a s c r i p t o f a c i en d a p r o p o n u n t u r ; In p o s t r e m a v e r o p a gel l a ser i e9 d a n t u r v o c a ­ b u l o r u m q u a e » p r i ma r i a» d i c u n t u r . »D e sum ptis constituitur. c o n t i n e t ef f i c ac i ssi mo, q u a e pe r l u d u m fi unt; in quinta syntaxis elementa enodantur; voluminis v e r s i o n i s ex l i b r o A capi te X I V n a r ra r i i n c i p i u n t h i9torl ae seu f abellae Sófocles. - Los siete T ra g e d ia s. I raductión d i r e c t a del g r i e g o p o r J u l i á n M otta S a l a s . I m p r e n t a d e l B a n c o de la R e p ú b l i c a , Bo got á, C o l o m b i a . a n t i q u i t a t i s g r a e c a e q u a e i n s c r i b u n t u r • E p i­ tome H isto ria e G raecae » Q u a e historiae c um Cultu sane e t c o mi t a t e Do c t o r J u l i a n u s p r og r e s s u g r a m m a tic o se ri eq ue v o c a b u l o r u m M o t t a , C o l o m b i a n a i n re p u b l i c a p r a e c l a r u s • primariorum» optime conjunguntur. A capi­ h u m a n i o r u m l i t t e r a r u m m a g i 9 t e r, i n Fa c u l t a t e te X X V I v e r o B o g o t en s i »Quaestionarium» l at i n a e l i n g u a e Volumen P h i l o s o p h i a e et L it ter ar um De c a n u 9 , f lotet. A l i i s j a m e d i t i s hoc modo eloquendae a p ti ss im u m proponitur. a l t e r u m (»classe^de cinquièm e») eruditum opus adjunxit, quo de Sophoc l e, ead em r ati one qua 9uperius vol um en excogi­ tragoediarum no b ili ss im o auctore, quidquam t a t u m e s t et e x a r a t u m . l ec to r m o m e n t i d eli ba re u t iq u e pcs9t t. N o v a S o p h o c l i 9 t r a g o e d i a r u m a b i nt egr o P r i m a h u j u s v o l u m i n i s p a r s X V I capi t i b u s c o n s t a t q u o r u m l n I - V de c o n f i r m a n d i s a g i t u r et e v o l v e n d i s q u a e in superiore c u r ­ riculo ab a lu m n l 9 comparata sunt; capitula VI - X I I I a l i q u a —p e r s p i c u i t a t e t a m e n maxi» ma e x p o s i t a — de m o r p h o l o g l a et s y n t a x i c o n ­ tinent; capi tu la XI V XVI summa s u n t »eu . re p e t i t i o t o t i u s g r a m m a t i c a e . En, lect or, q u a e u noq uoq ue capite co n tin e nt ur : 1. — »La p a g e d ’initia tio n » , s e u c o n s p e c t u s historiae romanae. c o n v e r s i o h a u d res q u i d e m l e v i u s c u l i p o n d e rls, m a x i m e a u t e m suscepta si ea t o t o a n i m i n i x u est J a m v e r o f a c i l i t a t e ac n i t o r e et v e ­ r i t a t e h a e c t r a g o e d i a r u m h i s p á n i c a c o n ve r s i o commendatur r a t i o n e et via t o t o in opere s e du l us auctor procedit. Po s t amplam d e re p r a e l a t i o n e m , constituitur quo tragoediae Ajax, Trachiniae, Antigona, si b i or do succedam: Oedipus ktx. E l e ct r a , P h i l o c t e t e s , O e d i p u s C o l o n e u s . Un i cu iqu e o p p o r t u n a , e aq ue e rudit a ana B ib lio g ra p h ia 115 l ysi s, t u m h í s p a n l e s p r o s t a t t r a n s l a t i o ; d e n t e x q u i r i t u r . H a e vero l u c u b r a t i o n e s e ts i res que notis historicis, pr op ri as et s in g u lare s a t t i n g u n t, t a m e n quid c r l r l cl s , po è t i c i » res t o t a p e r p o l i t u r a t q u e c o m p l e t u r . Ek a n i m o p l a n e l i be t c o m m u n e s e r v a n t g r a t u l a m u r Insigni i n t e r se c o n j u n g u n t u r u n u m q u e ef f i c i unt , u t humaniorum litterarum et m onstrant, quo m a g i s t r o , D o c t o r i j. M o t t a , e x c u j u s q u i d e m p l e n i u s definitur et ex plicatur ingenio et fecun di tate no vos carpere fructu s g l o r e q u e c o m m e n t a t i o n e d e R o m a n i t a t e (R ö - speramus. m ertum ). n o n de dec ea nt et m i n u s la V ega, A d r a d o s. - Ion* Q u a e ita a g u n t u r u t et p e rit iss im o s viros I. G o n z á l e z , C. M. F. G a l ia n o . D e ultima El D escu­ pe rit is pervia sint. I t a q u e o p u s u t i l i s s i m u m et p e r i t i s s i m i a v i t i s brimiento del am or en Grecia. Se i s c o n f e r e n ­ et h a r u m c i a s p o r M a n u e l F. C a l ia n o , Jo s é S. L a sso diocrem classicam i n s t it u t io n e m acceperint. de la VpcA, F r a n c i s c o R. A Uni­ dra d o s. reru m R e r u m i ndex: imperitis q u i tamen me­ i. I n i t i u m «Belli Po e n i ci « v e r s i d a d de M a d r i d , F a c u l t a d d e Fi l osof í a N a e v i a n i . 2. T e r e n t i u s i n c o n t i n u a t i o n e s e u y Let r as . M a d r i d , 1959. t r a d i t i o n e h u m a n i t a t i s o c c i d e n t a l i s ( Terenz in Hae sex elaboratae diss er tat io nes prolatae 3. P e s t i s a T h u c l d i d e , L u c r e t i o, M o n t a i g n e , der K o n tin u itä t der abendländischem H u m a n itä t). su n t mense augusto, anno tione H um anitatum 1955, i n ea Universitatis «Sec­ Interna- t i o n a l i s A e s t i v a e « , (n i n c l i t a c i v i t a t e S a n c t i E m e t e r i i (S a n ta n d e r). I n i d e m o m n e s a r g u m e n ­ tum, tanquam rosarum fasciculum odoribus p e r f u s u m , v e r g u n t U t a u c c o r es p r a e c l a r i s s i m i , si c e t l i t t e r a r i a p a r t a m a x i m i a e s t i m a n d a el egi a, b jus summa V e r g i l i u s . 7. H o r a t i u s d é o t i o. 6. O v i d i i M e t a m o r p h o s e s . 9. T a c i t u s d e C h r i s c i a n i s. 10. Romanitas (R ö m ertu m ). Notae (A n m e r k u n g e n ). Emmanuel p r a e c i p u e c o m m e n t a t i o n e s de T a c i t o et de Ierentio. F. G a l i a n o (pp. 9 54) . A m o r d o r í u s , J o s e p h u s S. L a s s o d e la V e g a ( p p 4. S u m m u m i n j u r i a . 5. M e t h o d u s p h i i o i o g i c a ; C a t u l l u s et O r a t i o e le gan s et l ocupl es. M i h i p l a c u e r u n t H o c a u te m o rdi ne ibi lu cu br a tio ne s a p p a ­ rent: S a p h o et a m o r sa p p h i cu s , Cam ua inspecta. J a c o b u s S id e r a , C. M . F. 55- 99) . E r o s p a e d a - g o g i c u s P l a t o n i s , Id. ( p p . 101- 148) . V t r et fe W . E i s e n h u t . — D ictys cretensis. E p h e m e r i d e s m in a ín poêsi et vita Graecorum, Fr an cis cus b e l l i T r o i a n i l i b r i V I a L. S e p t i m i o ex R. A d r a d o s ( p p . 149- 175) . A m o r In E u r i p i d e , graeco I d. ( pp. Accedit p a p y r u s Dl c ty is graeci ad T eb tu - 177- 2 0 0) A m o r helení9ticus, E F. Ga lia no (pp. 201-22/). nlm D u o d e c i m t a b u l a e p i ct a e , e a e q u e m a g n a e in latinum sermonem in ve nt a. Lipsiae, in Teubnerl, translati. aedibus B. G. 9 5 8 , p p . 150. in ar ti s provincia historiae, l ib r u m hi n c inde h o n e s t a n t , q u i b u s et n ot ae ad ap pendicis m o ­ U t i l i s s i m u m s a n e o m n l q u e ex p a r c e l au d u m a p t i s s i m e a d d u n t u r ( pp . 229- 2 3 2) . L i b e r dandum igitur e ru di ti on is praecipuae, q u i a lectoribus S e p t i m i i d e bello T r oj an o libros, a n n o 1872 opus editor a g g r e s s u s e s t , q u i L. u l t i m u m t y p is excusos, iterum m a g n a cum evolvatur dignissimus. P h il o p o n u s , C. M. F. cura recensuit. S e p t i m i u s ille q u a r t o , u t v i d e t u r , s a e c u l o ephemeridem B ü c h n e r , K a r l . — H u m a n ita s R om ana. S t u d i e n über W e r k e u n d W e s e n de r Römer. Carl W in te r Universitätsverlag, Heidelberg. 1957. H i c liber, q u e m bell i Trojani, quam auctor graecus ig no tu s a D l c ty e Cretensi, Idomenei h e r o i s H o m e r i c i c o m i t e , c o n s c r i p t a m e s s e ac N e r o n i s Caesaris t e m p o r i b u s e sepulcri illius r u d e r i b u s In l u c e m p r o l a t a m e s s e fi nxit , l a t i n e Auctor scripsit Usque in te rp r et a tu s est a tq u e copiosiore nar rat ion e d i c a v i t qui ob in st it u t io n e m acc eptam h u m a ­ exornavit. A i c h e t y p u m graecum, q u e m fuisse n u m c u l t u m t e n e r e et ali is t r a d e r e p o s s u n t et vi ri d o c t i a n t e a ali i c r e d i d e r u n t aill n e g a v e ­ debent, no n n u llas complectitur lucubrationes r u n t , n u n c e x s t i t i s s e pr o c e r t o h a b e m u 9 , ex q u i b u s o p e r a et n a t u r a v e t e r u m R o m a n o r u m quo fragmentum papyraceum, apud Tebtunlm 116 Bibliographia e s a b u l i s a e g y p t i is eru tum , a n n o 1907 L o n d i­ S y n cretlsiD us p h i lo s o p h i c u s et r eligio sus p r l9 tin is nii e d i tu m est. O p u s S e p t im ii se x libris d i v i s u m e st, q u i ­ bus re9 ge9tae Graecorum narrantur a prim is Schism a 9 a e c u lis c h r ls tia n i9 et haeresi9 in c h r is tla n i9 (pp. 8 9 100). (pp. 7 i 88). p r im a e v is litteris M il l e n a r i s m u 9 Ire d i s s e n s i o n i s in te r D ardan os D an ao9qu e in i t ii s naei (pp. 101-11?). M ar ción et N o v u m T e s t a ­ usqu e ad U llx i9 post-Trojam captam a tqu e m e n t u m la t in u m (pp. e x cisa m o b itu m . Interpretator nec m agnl9 nec religiosa saeculo tertio (pp. 1 3 1 - 1 5 1 . Primum c o n s p lc u i9 ad s c r ib e n d u m par h o m i n u m in 9 y s t e m a t e M a n ich a ei (pp. fruitur Fact'á dictaque in g e n ii je |u n o dotibu9 pleru m que 119-130). D isc e p ta tio 15 3 -1 7 2 ). C h r i s t i a n i s m u s p r im a e v u s et res politica ser m on e refert, n u l l i s vel s c h o l a s t i c i s ta n t u m a rtific ii s an im or u m a llic ie n d o ru m c ausa a d h i ­ i m p e r ia lis roriiana bitis. S e p t i m i i la t in it a s , etsi c a d e n t is im perii martyr, e j u s d e m q u e d o c tr in a et sc h ola (p p / (pp. 173-218). L ucianus a e v u m redolere n e m o Infitiabitur, m u lt is ta ­ 2 1 9 257). C h r i s t i a n i s m u s in Africa Romana m en locis v é l C a e s a r e m vel L iv iu m in m e n tem (pp. 259-281 ). S a n c t u s A u g u s t i n u s c o g n i t io ­ revocat ideoque p e r sp ic u ita t e n o n caret. V o ­ nis t h e o r lc u s (pp. 2 8 3 3 0 i ) cib u s ta m n o v i s n o n raro c u lp a o r ig in a lis (pp, 3 0 3 - / 2 5 ) . Prolegomena u titur 9icut confort (II, «22), precator (II, 48), ad histo r iam Joachim de Fiore (pp. 327-362). ve te r ib u s qu am A u g u s t i n u s et quisse (IV, 18), et «deos sibi adhospitare i m ­ M y s t l c i s m u s Jo a c h im de Fiore (pp. 363-382). m o la t io n ib u s (I, 15), ¡exercitus quadripertitur In itia C h r ist ia n a et p r o c e s s u s F ran ciscanu s (I, 19), ar'a ‘ ofiteaedrficiali? ( V , 12)». A c c e d i t (pp. 383-398 ). A c c u r a ti in d ic e s totum opus quod res g r aeta e h a u d raro finiun t idq ue in fa c ilio re m u s u m red d u n t. v o c ib u s r om anis d e scrib untu r: »E u r y p ylu s... legionibus., e x c e p ­ A M a r q u é s , C. M. F. tus» (IV , 14). M enda typo gra ph ica du o t o lle n d a sunt': F ranz p. 87, 1 . 1 9 : A n tic h o li legitur pro A ntilochi: p. 111 , 1. 11, lap id u s pro lapidibus. S p era m us t a n d en editorem W jesth a ler . — Die Oratio O bliqua ais künstlerisches Stilm ittel m den Reden Ciceros. C o m m e n t a t i o n e s O e n i p o n t a n a e X II. Univ e rsitae t9 ver la g W a g n e r - In n s b t u c k . po9t D i c t y n C r e t e n s e m m o x D a r ete m P h r yg iu m , alterum De scien tifica e l u c u b r a t a n e h i c a g i tu r ad rerum Trojanarum scriptorem apud R om an os, Lauream o b t in e n d a m , in p h i l o s o p h i a e F a cu l­ e d itu r u m es9e. tate U n iv e r 9 it a ti9 Leopoldi F ra n ze n s, in urbe J. Ijse w ijn Ü e n i p o n t e . S o lid a et eru dita d i s s e r t a t i o de re h a u d parvi m o m e n t i ln litte ris la tin is : Oratio E rnesto B u o n a iu t i . — Saggi di storia del C ris­ obliqua h i n c inde sc rip toru m C i c e r o n i s per­ tianesimo, a cura di A m b ro g io D o n l n i e pend itu r a praeclaro auctore F. W ie9 th a le r, Mario N i c c o l i . Prefazione di Luigi S a l v a ­ ut P rin c ip is la tin o r u m S crip toru m . to relli-. N e r i Pozza Editore, V i c e n z a . H oc v o lu m e n locum praecipuum In illa «Bibliote ca di Cultura» tenet. V ar ia q u id e m argum enta, atque ea sc i e n t ia et arte critica a c la r issim o auctore, ela b orata. En vero, s p e c i ­ m i n i s gratia, eo ru m tibi a rgum entoru m i n d i ­ c es . C ae sar ne an C h r is tu s ? (pp. 1-8). Parusla Q u a ttu o r d e n s is c a p i t ib u s p lu s centum pagellarum c o m p l e n t u r , hoc fere tenore: I. De directa et in d ir ec ta s e r m o n i s ration e in O ra­ t io n ib u s C i c e r o n i a n i s . II. D e u s u serm on is in d ir ec ti. 111. D e sig n ific a tio n e s e r m o n is i n d i ­ recti IV . D e s y n t a c t i c o e x a m in e ora tio n is o b liq u a e . M a x im i a e st im a n d a bib liographia qua plu pagana et parqsia c h r ls t la n a (pp. 9-22J. V o ­ rimi de re r e c e n s e n tu r libri. cabula »de amore» in N o v o T e s t a m e n t o (pp. Indice9 vero c o m m o d i s s i m i , q u ib u s tota lec­ 2.3-31). » F il i il u c i s e s t l ä e t filii diei» — I T h e s . V, ò'— (pp. 3 3 3 9 ) P a u lu s et A p o llo (pp. 41- 60). F rum entarii et c a p t iv it a s rom ana S an cti Pauli (pp. 6 1 7 0 ) . tio facilior reddatur. H a n c d i s s e r t a tio n e m lec­ to r ib u s m agno opere, ut m e li u s callere Cicc ronianam lin g u a m p o s s in t , c o m m e n d a m u s A . M a r q u é s , C. M. F. SCHOLARES LINGUAE LATINAE COM M EN TARII Scrip ta m itta n tu r ad M o derato rem : C o n de, 2, B A R B A ST R O (H u esca) -r P retiu m ad A D M IN IS T R A T O R E M : L aurla, 5, A p. 1042 - B A R C EL O N A C o n s ta t (n H isp an ia 2 m arcis; In A N N . VI - e t A m erica H isp a n ic a : 20 p e se tls; In G allia: 2*50 fra n c ls ; In Ita lia : 300 llbelU s; In G e rm a n ia re liq u is c iv ita tib u s : 0*50 d o la ris . (F A SC . I I ) - N . 22 M. J U N I O A. M CM L X Capillorum curam apud m a n a s describit T. Flavius F u e r u n t n o n ita p r i d e m , p u e ­ ri, q u i ex p r i m o r i b u s t o n s o r e s a p u d se h a b e r e n t ; q u i t o n s o r e s d o m i n o r u m c apil los t o n d e b a n t barb am q u e radebant. Plerique tam en, tonsores a d e u n t qui, aut s u b dio a r t e m s u a m e x e r c e n t e t v i a t o r e s a l l i ci u nt , a u t in t a ­ b e r n i s u bi t o n s t r i n a e s u n t c o n ­ s t i t u t a e , m a n e n t . In t o n s t r i n a m u l t i vi ri in s c a m n i s a s s i d e n t ac, d u m v i c e m e x s p e c t a n t , de o m n i b u s , q u a e h i n c i n d e a c i v i b u s p a l a m et p r i v a t i m c i r c u m f e r u n t u r , a mi c e c o n f a b u l a n t u r —n a m h ae c e s t «sedes o t i o s i s apt a* — , ade o ut, q u o d p l e r u m ­ q u e e t i am fit, t o n s t r i n a e r e r u m n o v a r u m q u a s i officinae s i n t , « r e s q u e l i pp is 1 n o t a et t o n s o r i b u s » s it q u a e a p u d o m n e s c o n s t e t . A d t o n s t r i n a e p a r i e t e m v el in m e n s u l a s p e c u l a , p e c t i n e s , forfices 2, cultri, cultelli, n o v a c u l a e , vol sel lae 3, c a l a m i s t r i 4, u n g u e n t a s u n t a p p o s i t a et c ul t è l lus t o n s o r i u s 5 a d u n g u e s r e s e c a n d a s : i ps i e n i m t o n s o r e s et u n g u e s c u r a n t . C a p i l l o s a u t t o n d e n t a d c u t e m 6 s e u r a d u n t , a u t forficibus s t ri c t i m 7 vel p e r p e c t i n e m t o n d e n t 8. C o m a m d i l i g e n t e r c u r a n t viri s ed in p r i m i s mu l ie r es , q u a r u m v a r i a m c o m e n d i r a t i o n e m alio die v o b i s n a r r a b o . S a e p e i n a e q u a l i r a­ t i o n e 9 i m p e r i t u s t o n s o r ca pi ll os t o n d e t , q u o d s a e pe s c i t u l i a d u l e s c e n t e s q u e ­ r u n t u r . C i n e r a r i i s e u c i n i f l ö n e s 10 c a l a m i s t r o ca pil lo s f lec tunt; b a r b a m n o ­ vac ula s eu c u l t r o t o n s o r i o r a d u n t , q u a m cot e 11 a c u u n t et l ev ig ant . 1, l e g a ñ o s o 2, tijeras. 3, p i n z a s . 4, t e n a c il l a s , m e d i a c a ñ a . 5, c u c h i ll a para cortar las u ñ a s. 6, cortar ál rape. 7, cortar al rape, a raíz de la p ie l 9, tr a sq u ila r , hacer e sc a le ra s 10, rlzador, p e lu q u e ro 8, dejar el c a b e llo m e d io corto. 11, piedra de afilar 118 N ovissim um — Me stultum! Q u i d ego vulpis facinus loro jugi in ar e a reliqui? Sic vilicus, mira ore addu xi t putons se ir» aliquos dies cibum hobiturom, nam b o um oculis humi posifis, ad stabulum s e de ns d es p er at e Res s p e l u nc om quidem, querebatur. pelles, e quibus loro sunt facta, del i c at e gutturi ejus sapiunt. nam vilicus semper laetus erat; sive domi sive ruri, sive in agrum proficiscens sive d om u m rediens, sive bubus orans sive a l aboribus sub — Ita est ut dicis, infortunatus ogric o l a gemit. Nun c ne arare qui d em ogros p ot e ro et mihi n e c e s s e erit b o v e m jugu­ lare, e cujus pelle lora iterum faciam. arbore quiescens, s e mp e r ca ne b at ; quare — Ne timueris — inquit asinus— nec «beatus» ab o mni bus appellabatur. Q u i d b o v e m c a e d e s nec terram arare desistes. a ut e m illo die ei o c c i d er o t q uo d, Si me orto ad vulpis cubile duxeris atque jam sole, acriter stultum se ipsum n o m i ­ tribus hordei m od u s donaveris, n a ba t n e q u e ad l a b o r a n du m exibat? etiam horas q u a e P a ul o post, ex ambularet, stabulo asinus exiit. ut in sole l an du m accedens de conso­ tristitiae — Non m o d o tres, sed domi nus narravit se def i ce re nt de- esset usus, n oct u in a re a dereliquisse. — Et quid Po s t qu a m Asinus ab ero petiit ut se solum re­ quidem minime videri, sed... vi- d e s n e vestigio? intellego. ut posset statimque p ut abat se a d omi n o ad limina speluncoe procubuit o d e o ut mortuus esse videre­ tur. Paucis interpositis minutis q ua e do m Non plane (Nihil — Inspice. N o n n e quid dicere video... haec minuscula vu l pe cu l a ex interiore forle e x i en s cubili, asinum humi j ace nt em vi­ vulpis v es­ tigia? dit; quo perterrita, introrsus fugiI et matri nuntiavit animal m a gn u m esse ad — Ah! quam stultus ego! rum post illinc cernere quid osinus faceret. Qu i objurgat — . velis agros et sil vos diu linqueret. Cui o b s e q u e n s agri cola — asinus ridens p a e n e q u e spernens erum — Quae? per m a g n a m se abdidit arborem, inde? De h a c re doles? — N o n de h ac re solum, id est vilicus et errarunt, cubile t and e m invenerunt. fessusque l abore in ogro esset, jugi lora et plaustrum c e t e r a qu e quibus interdiu uterque, asinus, iter propere ingreditur— . c um pridie animi et corporis vires ad instrumenta r e c o n d e n d a et sex m o ­ — Eamus ergo — sic locutus est osinus simul ac Querula voce vulpes arripuit loro dios tibi d a b o . cousa quaesivit. tres tibi reddam. Ut primum d o ­ minum tristissimum vidit ad eum od ingeniosissimum id Me a s i n o ­ non attigisse! Cur m a e r e as teneo; dum n o c t e tu dor- portas mortuum. Tota vulpis familia por­ tenti mirandi ca u s a d o m o egresso est. Vulpes mater in s p el u nc am immittere miebai, callidissima vulpes, tenebris abu- asinum constituit. Itaque mater et pater tens, ad a re am pervenit ut cibum q u a e ­ Iibérique omne s, asini reret q u o p r e h e n d e n t e s, eum trahere e x t re m a m Videns autem lora f ame m expleret. a te relicta, ea ad auriculas fortiter conabantur, at frustra; quare vulpes afferri jussit Io- 119 runt. Tum prudens asinus, qui n e spira­ verat qui dem ut re vera mortuus v i d e r e ­ tur, omni b us rudivit viribus, ita fortiter strepens ut vulpes, n o n f aci l e p r a e festi* natione speluncae aditum i nvenient es, vel metu a n i m a m spirarent vel in a r b o ­ res ca pu t impingerent. Asinus, cinctis loris decorus, cum domino vilicus arare victor d o mu m rediit. Sic et c ant i tar e et b eat us vivere perrexit. Asinus n o n m o d o sex hordei modii s d o n a t u s sed etiam multis aliis praemiis, se mper i n g e n io el a u d a c i a in o mn i u m a d mi r at i one fyit. Ma l ig na a u te m vulpes justa mort e punita est. BENEDICTUS RODRIGUEZ, C. M. P. rum q u o p e d e m asini ligarent. S e d m o v e r e n o n potuerunt. S e c u n d o eum . e V anno etiam Castro Urdíales. e t tertio loro n e q ui d qu a m illum l i g a v e ­ P R O V E R B I A V u l p e s p i l u m m u t a t , n o n more« vitia animo infixa non mutantur, quae nec tempore nec aetate tolluntur: la zorra mudará l o s d i e n t e s , m a s n o la s m i e n t e s e l p e lo m u d a la raposa, m as el natu ral no d e sp o /a (1 lupo cangia il pelo, m a n o n (I v i z i o 6 kùxoç vrjv x p i y a , oò xrjv |vó>jjirjy d k k d x x e i Q u i a s i n u m n o n pot es t, s t r a t u m c a e d i t de iis dicitur qui cum veros injuriae acceptae auctores ulcisci non pos sunt in debiliorem saeviunt: q u i e n no p u e d e dar e n el asn o, da e n la albarda c h i n o n può battere il c a b allo, b a tte la sella . index alu m n a ru m I N S T I T O T I O N I S T ER E S I A NA E in urbe Santander (España), quae cum puellis Civitatum Foederatarum dare litteras volu n t (cfr, p. 125): Maria a D o lo r ib u s T r u e b a ( V c u r s u s ) M.* A l o i s i a M a r t ín e z de la H id a lg a ( V c.) M e n é n d e z P elayo , A l o n s o de E rcilla , 6, 6 8 , S a n ta n P E R (Esparta) S a n ta n d e r (Esparta) M aria T e r e sia M uftoz ( V c u r s u s ) M aria E lis a b e th A n g u lo ( V I c u r s u s ) S a n Eraeterio, 1, S an ta L u c ís, 44, S a n ta n d e r (Esparta) S a n ta n d e r (Esparta) 120 DE DOVE STATORE Ile mirabili umilili lliimiai Quixnli An t i q u i s R o m a e t e m p o r i b u s , R o ­ ( . D O N Q U I T O T E . , 2, 12) m ul us , p r i mu s •. Sanctius t and e m juxta suber obdormivi t, Qu i xotus vero od val i dam d ormi t ab at quercum. At parum temporis ef fluxerat cum a tergo insonuit rex Romanorum, ur­ b e m R o m a m c o n d i d i t , m u l t o s ho s t e s h o b u i t . Titus Tat ius, S a b i n o r u m dux, b e l l u m i ndi xi t R o m a n i s . Deinde ag­ m e n egi t in c a m p u m ubi so.nus q u o experrect us est, a c subita t repidati one rum Cum surrexit et aspexi t p u g n a m c ommi si t. S a b i ni j a m vi nce­ et audire voluit unde s onus a dv en i r e t stati mque vidit d u o s h o m i n es e q u o in­ romanum b ant cum fuit. Romulus sidentes, quorum olius alii, dum ex ep h i p p i o d e s ­ c e nd e b a t , ita dixit: «Desili ex e qu o , a mi c e , at que equis frena solve; nam ni follor, hic locus d e i n d e amici fuerunt. a b u n d a t a t q u e silentio et solitudine quibus ege nt Dovi. dixit, aut e m quibus armabatur, dum procumbit, c r e p u e ­ runt; manifestum signum quo D o mi n u s Q u i x o t u s e um e s s e equi tem errantem agnovit; qui, cu m ad S a nc ti u m qui d o r m i e b a t pervenisset, ejus brac- chium arripuit ac m a x i m o l abore ut Sanctius a n i ­ m o a d e s s e t curavit e i que v o c e submisso dixit: Cervariae. I GNATIUS RICART h abe mu s ». — «Quem DE S E C U N D O BELLO PU N ICO S e c u n d o bello Pu nico nienses du cem clarum Cart hogi - Hannibalem h a b u e r u n t . H a n n i b a l , c u m e r o t puer , b e l l u m in H i s p a n i a cum suo Deus f eli cem reddat, respondit Sanctius. At ubi, P o s t e a a g m e n egi t r e n a e o s e t Al pes . s i b u s a p u d f l u m e n Te s s i n u m. videbis qui, ut mihi videtur, satis laetus n o n bal t a n d e m vincitur a Scipione. eum namque vidi desilientem ex ap­ per montes Py­ R om ani fugantur a C a rt h a g in ie n ­ Hanni­ PETRUS CAPDEVILA equo a t que humi p r o cu m b e nt e m aliquibus signis c o n ­ temptus ac, cum decidit, arma ejus crepuerunt». patre H amil care fecerat adversus Romanos. mi domi ne, tolis hic eventus?». Cui Qu i x o t us : «Ubi sit interrogas? Verte o c u l o s et o s p i ce atque illic equitem errantem et humi a c c u b a n t e m paret; t um e t L a tin it at is cu r s u humi procubuit; arma «Sancti frater, e v e nt um vocans Duppi t er feci t f i n e m p u g n a e . R o m a n i et S a b i n i m e a cog i tat a a m o r e s ouci a». Simul a c talia Romanis caelum templum herba vovit posteo fo­ e I Latinitatis cursu Cervariae. Sanc ti us vero: «Ubi comperis, d o mi ne , inquit, hunc esse eventum?». — «Non dixerim, inquit d o ­ minus Q u i x o t us , h unc o m n i n o esse e v e nt um sed illius, tantum initium, q u i a - ev e nt u s inde oriuntur. S e d t ace et audi, q u o n i a m , ni mente decipior, lyram vel fides pulsat ac, cum spuot et pectus aperiat, accingitur certe ut aliquid canat ». — «Ita est, respondit Sanctius; e q u e s videtur, sine dubio, m en te alienatus». — « N em o est equitum qui ita n o n sit, inquit d omi n us Q u i x o t u s , e u m q u e a u ­ diamus, n am ex u ngu e c o g n o s c e m u s ejusque c o ­ gitationes, si ca n a t, quia os loquitur». ex a b un da n t i a cordis — Attamen, 3 0 A N N E S PALOU t ' Cervariae. — Q u o t i e s c u m q u e te v i deo, e III c u r s u L a t i n i t a t i s me­ m or sum Roberti. omnino dissimilis s um illi. — Ita est, s e d tu mi hi e t i a m d e b e s q u i n q u a g i n t a pe s e t a s . . . 121 L U P U S ET O V I S FRIDERICUS II Cum Cum an i mal ia o m n i a l oq ue nd i facultate g a u ­ derent, herbas d e p a s c e b a t ovis simul cum filio. Tum a g nu s matri: — Re d e amus , Fr i de r i c us II M o n a s t e r i u m q u o d d a m a d i i s s e t et, j a m v a l e Rel i gi os i s, d i s c e s s u r u s esset , S u p e r i o ­ r e m r o g a v i t ut a l i q u a m inquit, d o mu m, lupum enim di ct o g r a t i a m a se postularet. Tum Superior: m a g n o p e r e timeo. — O r o te, i nqui t , d o m i n e , ut mi hi At illa: — Nihil tibi curae, filiole, sed age, p a s ­ — l e g e q u a e id p r o h i b e t d e r o g a t o — c e re dum licet; cras et e ni m aut pluet fortasse aut aliquot ninget. p e r mi t t a s . . . Cui moter: — Pascere, pascere, o b o n e , re­ quotannis accipere — Ftoc tibi l i b e n t i a n i m o P a ul o post iterum filius: — Mat e rcul a, d o m u m a d e a m u s , nam nos lupus, si forte venerit, vorabit. tirones d o e t e g o i pse d u o s a d D e i n d e a d f r a t r e m, q u e m sibi c o ­ mitem adjunxerat, Terque cum es sent sic col locut i, ecce lupus conce­ novicios m i t t e r e c u p i o , r e s p o n d i t rex. spondit; crastina enim die aut pluvia forsiton im­ p ed i amu r aut nive. te tansque se c o n v e r t i t , p u - religiosum ni hi l intellectu­ r um, l i n g u a g a l l i c a : H u i c b o n o S u p e ­ co r am ipsis adstat. r i ori , i nqui t , d u o s m i t t a m as i n o s . . . — Q u i d huc venisti? — a b e o quaesivit ovis. — Ut vos c o m e d a m . Qui tamen, cum optime quae r ex frat ri di xi ss et i ntel l exi sset : — Laudandum s a n e consilium. Att amen d ent e s — Q u o n i a m , inquit, tam benig­ te a c u e r e o po rt et illis in saxis q u a e procul absunt; nus nam, nisi feceris, n o n facile car ne m nostram, q u a e a d h u c a te p e t e r e a u d e o . . . ut u n i e x qui dem durior est, dilacerabis. noviciis n o m e n Dum aut e m lupus, id ut f aceret iret, et ovis et erga me l o c o invenisset, ita post e o s pro vorandos t u u m , al t er i gratiam nomen PETRUS PEREZ e IV L a t i n i t a t i s c u r s u in viribus cucurrit aliam tui frat ris i m p o n a t u r . . . a g nu s v e l oc i s si mam f ugam cap i e nt es, sese in ovile contulerunt. Cum ille rediisset nec fuisti, Ba r b a s t r i . ut n o n multum a b e s s e t quin a n i ma m in illis c o n ­ s e ct and i s amitteret. S e d frustra sane! Nam, cum ad cohort is ostium pervenisset, jam a c c u ­ rate illud VERBA QUADRATA cl ausum invenit. In h a c igitur narratiuncul a stultum se lupus 1 et insipientem exhibet. Sam is: 2 f ERDINANDUS GARCIA 3 4 1) Pondus Filius. — P a t e r , v o l o e s s e ma g i s t e r i 2) N o n ul l us h o m o P a t e r . — D o c e b e s t i a s b e n e se g e r e r e e r g a e r o s suos. . . 3) Ul i go 4) Fortuna P ATR I C I US ATEBÁ R. CARALT alumnus Guineens:s e IV Lat i ni t at i s c u r s u Celsonae. il C. MARCIUS C M a r c i u s C o r i o l a n u s qui m i n i ­ t a n s p a t r i a e h o s t i l e m q u e a n i m u m ir. e a m g e r e n s a b U r b e in Vo l s c o s exul at um a b e r a t , q u o n d a m infesta h o s ­ t i um m u l t i t u d i n e a d R o m a e moenia p e r ve ni t ut e a m o b s i d i o n e pr emeret. S e n a t u s l e g a t o s mi si t a d C. M a r ­ c i u m qui eis h o c responsum dedit : «Si Vol sci s a g e r r e d d i t u r , p o t e s t agi d e p a c e ; sin al i t er , i pse, q ui i n j u r i a e civium et memor, adnitar hospitum be n e f i c i i sum ut a p p a r e a t exilio mi hi i r r i t a t um, n o n f r a c t u m animum esse* I t er um d e i n d e i i d e m l egat i missi n o n r e c i p i u n t u r in c a s t r a ; n e q u e s a ­ c e r d o t e s , qui supplices a d i ns i g n i b u s sacri s velati castra hostium i er ant, n i h i l o m a g i s q u a m l egat i a n i m u m C. Marcii C o r i o l a n i flectere pot uer unt . Tum m a t r o n a e r o m a n a e p r e c i b u s i m p e t r a r u n t u t Ve t u r i a m a t e r C o r i o ­ l ani , q u a m v i s m a g n o n a t u muli er, et Vo l um ni a uxor , d u o s p a r v o s ex M a r ­ c i o f e r e ns filios, s e c u m in c a s t r a irent et q u a m a r mi s viri d e f e n d e r e u r b e m non possent, defenderent p r e c i b u s l a c r i mi s q u e 123 CORIOLANUS Ubi o d c a s t r o m o t r o n a e r o m a n a e pervenerunt nuntiotumque es t C o ­ r i o l a n o odesse ingens mulierum og- men, nec i pse, q u i sacerdotum nec legatorum majestate m o t u s esset, multo o b st in at io r adversus lacrimas m u l i e r u m e r at . Dei n t a m e n c u m f a mi li ar ium q u i ­ d a m inter ceteras matronas cogno­ vi ss et V e t u r i a m m a t r e m m o e s t i t i o i n ­ si gnem, i nt e r st an te m: «Nisi nurum me nepotesque f rus tant ur o c ul i , i n q u i t , m o t e r tibi c o n j u x q u e e t li beri a d s u n t » . C o r i o l a n u s , p r o p e ut a m e n s , con sternatus , e sede se p r o j e c i t ut m at r em amplexaretur... Tum Ve t ur i a : «S i ne , com plexum accipiam, ad hostem on ad priusquam s c i a m , i nqui t , f i li um vener im, c a p t i v a m a t e r n e in ca s t r i s t uis sim. Pot ui s t i p o p u l a r i h a n c terram, q u a e te g e n u i t a t q u e a l u i t ? Te e g o nisi p e p e r i s s e m, R o m a Filiis t uis non consule, oppugnaretur. quos, aut immatura mors aut si per gi s, longa s e r vi ­ tus m a n e t » . Uxor deinde ac l i ber i Coriola­ num amplexi sunt fletusque ab omni tu rb a mulierum c o m p l o r a n t iu m f regerunt t a n d e m virum. orti Complexus i n d e s u o s di mi t ti t , i pse r e t r o a b U r b e c a s t r a mov i t . A b d u c t i s d e i n d e l e g i o ­ nibus ex agro romano invi di a o p p r e s s u m periisse tr adun t. rei 124 De alumnorum commercio epístuiarí H a u d p a u c i s a n e s u n t R ect ore s G y m n a s i o r u m , I n s t i t u t o r u m , S e m i n a r i o ­ r u m , i p s i q u e a l u m n i et a l u m n a e , q u i ad n o s e p i s t u l a s d e d e r u n t q u i b u s si g­ ni fi cant se in a n i m u m i n d u x i s s e c u m a d u l e s c e n t i b u s a l i ar u m n a t i o n u m epis t u l a r u m i n ir e c o m m e r c i u m , n u n t i u m q u e illum in P a l a e s t r a A d u l e s c e n t i u m (n. 20, m. d e c e m b r i a. M C M L I X ) a p p o s i t u m sibi p e r j u c u n d u m fuisse. Ha c e n i m r a t i o n e —l at i n e s c r i b e n d o — in l i ng ua latina e d i s c e n d a se m u l t u m p r o ­ fecturos sperant. E n p auca e p i s t u l a r u m s p e c i m i n a : «Te certiorem facio m iht gratissim um esse ut * Libenter litteris tuis, q uibus me nom ina p u e­ rorum puellarum que rogasti ad epistulare commer­ met a lum ni cum pueris aliorum cium ineun dum , libenter respondi Etenim incepto epistulare commercium habeant. Q uod ad td con­ tuo vehementer faveo idque om ni ex parte la u d a n ­ ficiendum elegisti meos alum nos, quam plurim as dum censeo. tibi gratias ago»... C a n . F r a n c isc u s A loise — S e m i n a r l o V e s Itaque duo ja m m a n ifesta ria m isi, quibus me postea alia add itu ru m esse spero; appellationem divulgandam Sem inariorum c o v i l e — T ropea ( C a t a n z a r o - Ital i a). «In curabo in com m entariis »N ova et P a la e s t r a A d u le s c e n tiu m vidi vos Vetera», qui altero quoque mense a p u d nostrates a quaerere pueros et puellas qui velint cum puero professoribus scholarum m ediarum fla n d ricis ed u n ­ anglico a u t puella per litteras latine scriptas con­ tur. H oc igitur modo n u n tiu s tuus totam F lan- suetudinem et a m icitiam inire. Itaque cum amem driam mox pervagabitur». - id facere, scribo tibi u t m ihi inscriptionem puellae s t r a a t 10, A ntw erpen J.I/SEW ifN, Ploeg- quattuordecim annorum significes. Inscriptio mea ( Be l gi u m) . «Surii m ihi decem a u t duodecim a lu m n i alum naeque q u i hoc commercium cum A n g lic is m ire est: M o n iq u e D e s e s s a r d — r u e C h a m b r e u l e n t M o n t de M arsan (Landes)*. velint. Benigne m ihi expone quomodo mei d isc ip u ­ *T ibi has litteras, cum velim cum puella q u a t­ li a d i lb s epistulas m ittant. Q uam prim um fa c me tuordecim annorum consuetudinem et am icitiam certiorem u t hoc commercium in stitu a tu r p riusquam inire, mitto. Id legi in P a l a e s t r a A d u le s c e n t iu m hic a n n u s scholasticus fin ia tu r... m, decembri a. M C M L I X . — nscriptio mea est: 21ö8 M lle J a c o b i n a D e s e s s a r d — r u e C h a m b r e u l e n t B r i g g s —D r a y to n P l a i n s —( M i c h i g a n , U S A ) * . - Q u a r t i e r Brl oll e - M o n t d e MARSAN( Landes) *. Sic inscribas: R i c h a r d T. U r b a n S u n t et alii vi ri l i n g u a e l at i nae s t u d i o s i s s i m i q u i c u m h u j u s l in g ua e u t i ­ l i t a t e m et n e c e s s i t a t e m ad h o m i n i s exc ul ti i n s t i t u t i o n e m et c o n f o r m a t i o n e m et i n c o m m u n e i n t e r s a p i e n t e s et a mi co s c o m m e r c i u m c o g n o v i s s e n t , toto se a n i m o l i n g u ae l at i nae e d i s c e n d a e d e d e r u n t . Q u i , q u a n q u a m maj ore s natu, t a m e n v e l u t l i n g u a e l at inae p r a e c i p u i n o b i l e s q u e a l u m n i et in h o r u m albo r e c e n s e n d i s u n t . Q u o r u m h ae c lege verba: • Post L u g d u n i C onventum , reverendissime vir, C onventu, non solum audiendo doctissimos utros ad te scribere erat in m ente mea. Sed m ihi m ag­ vividissim e latine loquentes — res m ihi rarissima, num f u i t im pedim entum autoraedariae naturae, nisi in Ecclesia ubi curio noster, qui est optimae quod postea tibi narrabo voluptatis causa, propter v oluntatis latine distincte V ronuntiat — , sed etiam quod totum otium h ujus mensis absum ptum est. videre potui illos viros in fu tu r u m la tinitatis hu- N ih il ergo feci in la tin ita tis causam , nisi legere m anitatisque constanter credere et sperare, et m ul­ Confessiones S ancti A u g u stin i, quae m ihi m irabi­ tum in bonam quam arbitror viam laborasse»... — les v isa t su n t, et m ultis rationibus hodiernae etiam CI. D esessard — r u e C h a m b r e u l e n t — M ont nunc semper m anent. — M u ltu m gavisus sum in de M a r sa n ( L a n d e s ) . 125 INDEX PUERORUM QUI INf'ER SE L A T I N E DARE J o a n ne 9 J a c ob X. X R u b e n s s t r a a t IO Latijnse H u m a n i o r a 5065 S a s ha ba w Katholiek Lyceum C A ntw erpen ( Be l g i qu e ) ? p u e l l a 16 a n n o r u m LITTERAS V O L U N T Maurena O'Mara ( Be l g i qu e ) Joseph us H e n r l c u s Péris Vidal L ier Seminario Diocesano Maria a M o n t e Ca rmelo Mar F o rto sa ( Tarragona, España) I m m a c u l a ta Iribas Ri a de la Pi l a, 3 2 S Latijn9e H u m a n i o r a Monica De se ss ar d Katholiek Lyceum M ont de M (tlnez (España) X . X. p u e l l a 15 a n n o r u m antander (Michigan, USA) larkston arsan M e n é n d e z Pe l ay o , 6 8 Sa n ta n d er (España) Jo9ephiila del A m o C a l l e A l t a , 81 (Landes, L ie r ( Be l g i q u e ) Sa France) n ta n d er (España) jacobina Desessard M a r i a E l i s a b e t h Di e g o Carolina R ic hm on d •Rue C h a m b r e u l e n t T r av e s í a de N u m a n c i a , 4 6101 O r e r l o o k M S antander (España) C larkston (Michigan, USA) ont M de arsant (Landes; .. France) Index puellarum q u ib u s Prof. S. M orris' puero? anglicos a d com m ercium epistulare comparabit: J o s e p h u s M o n i e r t e r G u a r d i o l a Eva S e r r a P u i s Seminarlo Diocesano 1 O RTO SA A n a María Blanco P u e r t o P r í n c i p e , 31 (Tarragona, España) Barcelona 16 R o c a f o r t , 66, 5.°, 1. a (España) B a r c e l o n a 13 ( E s p a ñ a ) Jo9ephl ll a Ibáfiez M. * R o s a S o p e ñ a E s p a ñ o l B i a n c a Se r r a Pui 9 M i n a , 11 P a s a j e de l a P a z , 6, i.*, 1.s Puerto Principe, Tahrasa (Barcelona, Esp añ a) Ba k o e iq n a ¿(España) M . “ a D o l o r i b u s D e l el ò s Maria ab Ange lis Francia Ce r def t a, 199, p r a l . 3 . 4 M a n s o , 29, 5. u 2 . a Barcelona 13 ( E s p a ñ a ) Barcelona 31 B ar c e l o n a 16 ( E s p a ñ a ) M. * a M o n t é S e r r a t o R o s R i b a s V i r g e n del P i l a r , 15, 2.°, 2.° (España) 3 (España) Barcelona A m p a ro (Maria a Virgine Auxiliatrice) Giménez J u v e n t u d , 102, 2. ° H o spit a l et de L lobregat (Barcelona, Espa ña) t i l quoque Sem inariorum H ispanicorum alu m n i cum a lu s Sem inariorum exterorum a lum nis ¡atine scnbere desiderant: S e m i n a r l o M i s i o n a l de lo9 S a g r a d o s C o r a z o n e s , A r t a jo na ( N a v a r r a , E s p a ñ a ) : V i l l e í m u s R a m í r e z ( 15 a n n o r u m ) , F r a n c l s c u s C l r i z a ( 14 a,), A l f r e d u s A n d u e z a ( 1 4 a.), J o s e p h u s H e n r i c u S L ó p e z ( 1 5 a.), M a t t h i a s M a r t í n e z ( 1 6 a.), E m m a n u e l B e r t r a n d ( 1 6 a.), J o a n n e s S a n z ( 15 a.), J o s e p h u s J o a c h i m A r r o n d o ( i 5 a ). Franciscus Cánovas Domeñe: Seminario Mayor, A lm e r ía ( Espa ña) . Item litteras dare volu n t alu m n i S e m in a rii Tropiensis. Epistulae m itta n tu r: Prof. F r a n c e s c o A l o i s e , R e t t o r e del S e m i n a r i o V e s c o v i l e , T ropea ( C a t a n z a r o , I t a l i a ) . Index A L U M N A R U M I N S T I T U T I O N I S T E R E S I A N A E in urbe San ta n d er (E sp a ñ a ), quae cum puellis anglicis dare litteras volunt: Maria a M o n t e C a r m e l o Cu é (VI c u r s u s ) M a ri a Jo se ph a T olo sa (VI c u r su s) C e r v a n t e s , 31, S a n F e r n a n d o , 44, Santander (España) Santander (España) M a r í a T e r e s i a G a r c í a ( VI c u r s u s ) Maria Teresia Espa da (VI cur sus ) Rubio, F e r n á n d e z Isla, 16, España) 4, S a n ta n d er Santander (España) Ma ría Tere sia M a z o (VI cu rsus) M . a á b A n g e l i s G u t i é r r e z A j a ( VI c u r s u s ) C á d i z , 1, C a r d e n C l s n e r o s , 6. 2,°, Santander (España) M e n é n d e z P e l a y o , 68 , S antander S antander (España) I m m a c u l a t a d e L ' C a m p O' í VI c u r s u s ) I m m a cu la ta M a r t í n e z (VI cu rsus) (España) M e n é n d e z P e l a y o, 68, Santander (España) M a r i a a C o l u m n a B a r r i u s o ( VI c u r s u s ) M . a a M o n t e C a r m e l o F u e n t e M a r q u é s ( V I c.) P r i n c i p e , 1, 7.°, Lope de V e g a , Santander (España) 10, 2°, S antander (Es pa ña) . 126 Periculosa Vir quidam, plantarum s c i e n t i s s l m u s , si b i c a s a m cum et animalium bestia pugna I r r e p s e r a t . C o r viri t ot p e r i c u l a e x p e r t i p a l p i ­ (n regione v a s t i s ­ t at et su dor s a lsu s per mem bra m an at. sima prope G a ng es Humen aedificarat ibique mihi misero qui cum nem, q u i b u s me d e f en d a m , ha beam« verna fideli v i t a m trahebat. Interdiu sclopeto a r m a tu s per si l va m i n t a c t a m ac p a ­ nec sclopetum I m m o t u s recubat, «Vae nec mucro Dum b e l u a m f e r o c i s s i m a m pro ludes c al am is a lti s et j u nc is c o n s i ta s vagari pius repentem solebat planta s raras et an im ali a explo ra ndi o l f a c i t . A t t a m e n (n h o c s u m m o v i t a e d i s c r i ­ cernit et h a l i t u m foetidum c a u s a . A l i q u a n d o v e r n a a b eo p e t i v i t , u t s i b i m i n e m e m b r a l e n t e t o r p e d i n e sol vi , se angore m a t r e m g r a v i t e r d e c u m b e n t e m i n v i s e r e l ic e ­ l e v a r i v l a m q u e s ui s e r v a n d i c o g n o s c i t ret. S e d a n t e q u a m p r o f i c i s c e r e t u r , e r o i t e r u m c u m l ec tu s u n i u s p e di s s p a t i o a p ar ie te distet, i t e r u m q u e m a n d a v i t , u t o s t i u m o b i c e f i r mi t e r a m i c u s no ste r sese (n i p s u m inter val lu m de­ Nam clauderet. T ig ri de m e ni m f e ro c iss im u m circa m i t t i t . Q u o d u b i t i g r i s a n i m a d v e r t i t e t se spe d o m u m v a g a r i e t a l i q u o t i n d i g e n a s ex I m p r o ­ praedae optatae dejectum viso a d o r tu m vorasse. Q u a d a m nocte erus, l ect um c ur sat et d e m u m per idem Intervallum p o s t q u a m s e l e c t o d e d i t , l i cet v e n a t i o n e l a s ­ pr o pi us repere con atu r. Ja m ja m lectum summa sus obdormire non poterat. Aër enim c o r p o r i s v a l i d i vi e l oco s e m o v e t , c u m l ec t us t ar a s e n t i t , t e r c i r c um g r a v i s e r at , u t perdiffi ci l e e s s e r h a l i t u m d u c e r e . c o m p a g e di f f r a c t a c o r r u i t b e l u a m q u e p o n d e r e Q u a r e e l ect o s u r r e x i t , p o r t a m a p e r u i t a u r a - o p p r i m i t . Q u a m v i s f e r o c i t e r r u g i at , m e m b r a q u e frigida p u l m o n e s impl ev it dicens: «Pateat h u c illuc t o r q u e a t l e c t u m q u e abicere s tu d ea t, ostium, quoad imm issa aura cubiculum satis o p p r e s s u s m a n e t . T u m v i r ex i n t e r v a l l o enl sit frigidum«. T u m s t r a m e n repetiit et o b d o r ­ x u s l e c t u m t r a n s g r e d i t u r et m u c r o n e m p r a e a ­ mivit. Haud m ulto post subito experrectus c u t u m q u a t e r in m o n s t r i p e c t o r e defigit. P o s ­ m em b ra pl um bo graviora rei ter o die v e r n a , c u m ex i ti n e r e r ed ii ss et , erum q u a e si t c a u s a i g n o r at . J a m c u m s u r g e r e v u l t , v i r i b u s d e s t i t u t u m , t i g r i d e m i n t e r f e c t u m of duo fendit. lumina conspicit. horride sentit. Cujus per Heul Tigris tenebras fulgere pr o l ec t o j ac et . Pe r E Germania. o s t i u m e n i m , q u o d v ir c l a u d er e e r at obl it us, VERBORUM N M a n c h o t , S. J. c a r e ( liti versis). 5, S c i n d a r , t o t o n d i . 6, A n i ­ AENIGMA m a l a g r es t e ; g e n i t o r . 7, Inf el i x; a l t a r i a . 8, Et, 1 2 3 4 ---- 1 5 6 i 7 8 9 10 q u i n a t . 9, J o v i s e p i t h e t o n (litt, versis); éxedo 10, E v a s i ; p a u c o s . ► Castro U rdíales 2 3 ■ quidam 6 7 10 iera C u m ab h o s t i b u s , p o s t p r oe li u m, t ubicen 5 9 M N E ME IN T E R F EC E R IT IS 4 8 E V cursus alumnos J n ■ i captus esset clamaretque iterum iterumque: m —Ne me I nterfeceritis neminem enim ne c a v i , b u c i n a m t a n t u m i n f l a v i - ; h o s t e s haec v e i b a p a r v i f ac i e n t e s i r a t l q u e a d m o d u m > 1 ► I L ! in tubicinem: i ' ¡n transversum idemque ad perp en d icu lu m . — 1, Gr e x; d i l i g e r e. 2, M e r c a r i ; c v o c e «pico«. 3, R a p i d a e n a v e » ; p r o n o m e n . 4, C r e m o ; c o l l o ­ - Morte tu multaberis ma j o r e r ati one q u a m c e t er i o m n e s c a p t i v i , q u i a b u c i n a ad p u g n a m milites impellebas. B arbastri G abriel G arcía e IV L ati nitatis cursu 127 Amor lucri ingenium acuit... A n t o n i u s et C a r o l u s , n o t i s s i m i u r b i s C o l o n i a e n u g a t o r e s , q u o d a m die in ripa tluminis Rheni inam bulabant. Repente A n ­ t o n i u s c o n s p i c a t u s t a b u l a m in ripa def ixa m legit: e u m q u i in a q u a p e r e u n t e m s er v a s s e t accepturum praem ium m arcarum q u i n q u a ­ ginta. —En, Ca rol e, i n q u i t A n t o n i u s , n o s t r a ea p e c u n i a erit. Ego me p e r m i t t a m flucti­ b u s , t u p o s t e a l u c t a n t e m t r a h e s ad t er r am . Et t a c e n t e C a r o l o A n t o n i u s se d e m i t t i t in f l u m e n e t ae gre n i t e n s c o nt r a vi m a q u a e C a r o i u m o t i o s e s p e c t a n t e m i n cl a ma t : — I n s a n i s n e , Carol e, j am j am m er g o r u n d i s n e q u e me s al vas ? T u m sicce C a r o l u s : —M i h i es t t e m p u s , n o n hi c m i h i o p u s es t p r o p e r a t o , n a m legi i n t a b u l a i n f e r i u s fixa h a b i t u r u m m ar cas c e n t u m , q u i ad t e r r a m s u b v e x i s s e t m o r ­ tu um . A n d r e a s A v e n a r i u s , S. V. D. E Germania. SO LUTIO NES P a l . L a t ., 1 % 0 , 1. (cfr 5. 10, 11) VERBORUM A labonae. J e su s de ln si d i a, »1; , e, d, si t i o, I, s; 6, a e9, t uo; l ar; 7, a d s u m , s, m e t u s ( s u t e m ) ; 8, j u ­ r as, d u d u m ; 9, o, m a s , p, e i s , s; 10, In e, par , s, me; 11, C e a , j a c e b o, per; 12, a m e s , r es, s a t a; 13, mo r e 9 , m, f eras. in perpendiculum : f uere, a, O i c a m ; c , u t r o , a d , n e m o ; 3, rei, d e s u m , aer; 4, ir. d, S u r a e , se; 5, a, a es , i, 9; 6, a r s i t , 9, p a r ; 7, a r t i t u s , p a c e m ; 8, a u d i o , d, res; 9, m . Si o ( Si o n ) , 9 u e , o, f; lO, a n , a, Iudi 9, se; ll, t a m , l a t u s , pa r ; 12, e r a s , r e m , m e t a ; 13, r osi 9, m, s e r a s . A D S A L T U M EQUI: .U ria est in n o s t r i s t ua , F i d e n t i n e , l i b e l l i s p a g i n a , s e d c e r t a d o m i n i s i g n a t a figura» tia lis ). (M ar­ - POEMATA ' HORATIANA. -! E x a m e n - m e n s a e ; 9 a e v i t - v l t a l e ; a l e t uv turpi9; pisces - cessat; 9atira - iratus. ( H or a t Ep. 1, X I X , 23; A r s . Poit. 198; VE RBA AD SALTUM EQUI MU IST PRO ál 0 FRI 0 u IH PRU UM 11 QUf B O R A en. 1 D O C E T E R E B I S I T I S TRIANGULUS OSTIA - IM m n GA m DA SCIO - 592 VI, 404 X, 274 346 MAGICUS: TIO - IO - A conculcat; 3 m inuitur; 4, annus, di es , n o c t e s ; 5, h o r a d e t e r e n d i h o r o t o g i u m c i a t u r ; b, s u a m INTER - 6 1 u t refi­ no9trum cotidianum» re c i t a t Celsonae menses, a e t a t e m ; 7, a es 9 a c r u m , c a m p a n a ; 8, q u i « p a n e m VfN S c h o l a st ic i 487 11. 1, VIII, A E N I G M A T A . — 1. u m i d u m e x t r a h e s ; 2, c u m alium m QUADRATA A E D E S E ■ - a r a , N a r o ; 3 er i , a r t u 9 , m a s ; 4, ro, d e ­ B las e IU L a t i n i t a t i s c u r s u II AENIGMA. transversum ; 1, f ur i a, a, m a t e r ; 2, ute», Sat . 11,1, 1; Ep. 11, 11, 42). -- T o t o , fili m», t ot o? MU5 62, p. 4, 4n; C a r m , I l i , I, 33; Ep. I, V U , 78; — Labor o, m at e r , c a p i te j 57, 21, Epod. 111. 5; Sa t . II, VI I , 4; S a t . 11, V. M u l i e r q u a e d a m h a b e t f i l i um c a p i t o n e m : Af p. 56. 63; Pol. A dulescen tiu m , n. EU - RRO m RECUBATE MOLLITER! Pu e r i i n eres c h o r o s d i s t r i b u u n t u r e t u n u s q u i s q u e c h o r u s ad s i n g u l a s l i t t e r a s A - B - C ex o r d i n e c a n e r e i nc i p i t . k. --- •" r "i-i btfc -à-*----- — A% i?- c — i—*— : XU ÍL.-V . — Re- cu- ba,-te m o l - l i - t e r ! Lu-aa ju-ga i l - l u - mt- nat. \ E S ol jam suasio Ia - te t mon- t e ' g rex o - v i - le ^ —y Somnua c a s tr a te - ne- a t. Re- o u - b a- te Ph ar m aco po la m a g n o Ingenio praeditus, qui m e d i c a m e n t a capillis accrescendis confi­ ciebat, h a n c in sc rip ti on em i n lagunculis a p ­ tit I ± T--T-Í - l p e- p o n-te. 31 m ol- l i - te r! Q uis chartarum num m ariarum fasciculum ( f aj o d e b i l l e t e s ) v itta ligatum am isit? — Ego — , quidam respondit. — A ccipe, domine, ecce vitta!... p o s u it: «Cavete ne hoc m e d i c am en aliq ua m cor­ p o r i s p a r t e m , i n q u a c a p i l l o s p r o g i g n i no l i t i s , Ma r i an u s O r ü z Barbastri. e IV Latinitatis cursu contingat». Hujus ' medicaminis increbuit fama et PERCONTATOR INCONSULTUS satis su perqu e venit. R aiuundus M " T orner , C. M. F. Celsonae. PtftiO« fATtW fNONSttrvS —C u m v e n u m m i h i h u n c c a n e m d e d l s r i , l a t r o n i b u s o p t i m u m e u m e s s e m i h i di xi st i . . . ; sed superiore nocte d o m u m jj- mea m latrones, u t fura re nt ur , ingressi s u n t ne que u n u m q u i ­ 1 j i— i _ i de m ex lat ronibus momordit... — L a t r o n i b u s e i 9 e o p t i m u m j a m t i bi dixi! M a r c e lu n u j F o n ts Rarbastri. e V L atinitatis cursu Mu li er satis c ras sa via a m b u l a b a t , post quam duo etiam quidam. — Hui ! q u a e e s t ha ec vacca adeo i ngens ? — Ha ec vacca m a t e r est vituli q u i te c o ­ mitatur Josephus A rm e n d a ri? Castro Urdíales. e V Latinitatis cursu ■Sciane c e r t o t e os h a b e r e ? G . L l* rca , C. M. F B I B L I O G R A P H I A — El Problema Jalla compo­ La versione latina, U s q u e n u p e r a d d i d i t : Iter sizione dell'E neide. N u o v i Sa gg i , 19. E d i ­ la tin ita tis e t G uida a tradurre in lingua latina. G io v a n n i d'A n n a . H i t a m e n d u o l i br i e a d e m r e r u m zioni d e ll 'A te n eo Roma. argumenta fere e x h i b e n t . A c p r i m u m q u i d e m i te r l a t i n i ­ A c l a r i s s i m o P r o f e s s o r e a t q u e de l i t t e r i s l a t i n i s b e n e m e r i t o m a g i s t r o , E. P a r a t o r e , l e c ­ tatis discipulis aperitur cum e p i t o m e 9eu c o m p e n d i u m stili se r m o n is latini praeponi t o r i b u s h u j u s m o d i I i ber of f er t u r : q u o d q u i ­ t ur , d e m a r g u m e n t u m ex se m a x i m i a e s t i m a n d u m . q u i b u s i n t i m a sri l i l a t i n i vi9 e t c o l o r v i g e t in quo sum m atim praecepta t r a d u n t u r E t e n i m o p u s a l t a e i n q u i s i t i o n i s d e p o è ma - e t r e f u l ge t . E p i t o m e a e q u o q u i d e m e t s a n o t e A e n e l d o s V e r g i l i a n a e . P o s t b r e v e m d e re j u d i c i o e x a r a t a : ex q u a a l u m n i , si r e ct e p e r ­ praefationem, ratione eruditus ceperint, m a g n a m cap ie nt ut il i ta t em in c l a s ­ a u c t o r p r o c e d i t . I. A r g u m e n t a e x t e r n a ( pp. si c i s s c r i p t o r i b u s i n t e r p r e t a n d i s et i n r ecen- hac s c i li c e t 11 • 19). II. A l t e r i u s A e n e l d o 9 p a r t i s antece- tioribus in l a t i n u m c on ver ten di s. T h e m a t a s i o ( pp. 21 - 2 9 ) . III. P r i n c i p i a a t q u e m e t h o d i e x I t al i c o s e r m o n e ( p p . 31 • 36). consequuntur I V. Q u a e s t i o d e l i b r o d e c i m o in latinum convertenda quibus ad interpretationem ( p p . 3 7 * 4 7 ) . V. Q u a e s t i o d e l i b r o t e r t i o ( p p . r e ct e p e r f i c i e n d a m a d n o t a t l o n e s s u b j u n g u n ­ 4 9 * 7 9 ) . VI. Co m p o si tio p r i m o r u m sex libro ­ t u r ; al i a d e i n d e s u n t t h e m a t a et i t a l i c o s e r ­ r u m ( pp . 81 - 100). V I I . D e q u a e s t i o n e q u a e m o n e et la tino conscripta, nulla dicitur n o t a t i o n e . S e d a l u m n i m a x i m e In re pr of i c i e n t « A s c a n i o — S i l v i o » , a t q u e d e Ve r g i l i i r e l a t i o n i b u s c u m L i v i o ( pp . 101 *112) . R e l i q u a e p o r r o l i br i p a g i n a e t a n q u a m rei c o m p l e m e n tu m : appen dix , conclusio, a d d e n ­ da, a u c t o r u m r e c e n ti u m m e m o r a t o r u m i nd ex ( p p . 1 1 3 - 132). P a u c i s , h o c o p u s h i s t o r i c u m l i t t e r a r i u m h a u d p a r v i e r i t m o m e n t i Ü9, q u i c u r i o s i u s s a p e r e e x o p t e n t de eo m o n u m e n t o ia t i n l t a t l s , q u o d est s e m p e r q u e er it p o è m a A e nel dos Vergilianae. addita ad- si r e l i q u a s p a r t e s r e c t e a d h i b u e r i n t : q u a e q u e i n s c r i b u n t u r Pagine di critica letteraria tradotte in latino ( p r o p o n u n t u r l o c a l a t i n e r e d d i t a) , note ( s c r i p t o r u m in linguam scriptorum Italorum T em i svolli in latino con r e c e n t i u m loca e x h i b e n t u r larinam translata nu i I t a q u e in his secundum syntaxis et stllisticae praecep­ t a a c c u r a t e e x p l i c a n t u r ) , d e n i q u e s u n t Tem i d a ll'ita lia n o an n o ta ti, q u a e t h e m a t a l n p r i m i s nobis maxime probantur, his enim alum ni I. G o n z a l e z , C. M. F. ad puram elegantemque dictionem latinam a s s e q u e n d a m m i r o m o d o ac p r o b a t a r a t i o n e ducuntur. F. C u p a iu o l o . — Iter L a tin ita tis, A v v i a m e n t o al t r a d u r r e e al c o m p o r r e i n l i n g u a l a t i n a , p 400. Liber parvo indice locutionum p r a ec ip u a r u m absolvitur, qui discipulis m a g ­ no erit c om m od o. A l t e r l i be r (G u id a a tradurre in lingua la ti­ F. C u p a iu o l o . — G uida a tradurre in lingua la ­ tina, Fel i ce Le M o n n i e r , F i r e n z e , p. 506, n a ) e a n d e m r a t i o n e m r ef e r t ; p l u r a s u n t t a m e n l oca seu themata, nulla proposita annota­ tione. 19 59 . Q u o s l i b r o s si i n p e r c u r r e n d o l a t i n i t a t i s F a b i u s C u p a i u o l o s u m m a o pera n i t i t u r u t a l u m n i s e r m o n i s l a t i n i e l e g a n t i a m et p u r i t a ­ tem percipiant ejusque i n t i m a m r a t i o n e m et v i m p l e n e a s s e q u a n t u r ; in e a m q u e r e m d u m se d u lo incu mb it, u til iss im a praebet discentib u s oper a in q u i b u s s u n t G ram m atica latina, itinere ut probatos duces adhibueris, pr o c e r t o h a b e t o o p t a t a m m e t a m te a s s e c u t u r u m . Loca t a m e n q u a e n u l l i s e x p l i c a n t u r n o t i s pa rum apta censemus. Jos. M.* M ir . C. M. F. Catecismo Católico, T r a d u c c i ó n e s p a ñ o l a , Edi t . H e r d e r , y adaptación N u n c vero D o m u s Editrix H e r d e r ut c o m ­ 1959, B a r c e l o n a , p l em e n tu m C ate chis mi Catholici n u p e r v u l ­ 271 pgs. gav it a lt e ru m vol umen; q u od q u i d e m , ut pr i­ B rems - T il m a n . — Gráficos ilustrativos del Ca­ m u m , c a t e c h i s t a r u m c o n s e n s u a c c e p t u m iri tecismo Católico, Edi t . H e r d e r , 1959, B a r c e ­ s p e r a m u s . H u j u s l i br i ope, c u i i n d e x e s t G rá­ l o n a , 2 4 4 pg9. ficos ilustrativos del Catecismo Católico, pu e r i , E n t ibí e g e r m a n i c o s e r m o n e s u m m a fide e x ar a ta conv ers io et linguae hl sp a n lc ae a cc u­ r a t e a c c o m m o d a t a i l l i u s o p e r i s q u o d i n lu c e m D o m u s E d i t r i x H e r d e r F r i b u r g i Bri9go v i a e a. 1 9 5 5 e d i d i t . Q u i liber t u m optime a v i g i n t i s e x d i o e c e s i b u s rei p u b l i c a e F o e d e r a ­ lis G e r m a n i c a e a c c e p t u s , d e i n h a u d paucis linguis i n t e r p r e t a t u s o m n i u m c a t e c h i s t a r u m plausu, ut nostratibus commendetur opus esse n o n d u c i m u s . I n hoc op er e c o n s c r i b e n d o au ct or es «homo integer» non praeteriit cum 9 u i9 h u m a n i s cogitatis, se ns ib u s, m en te , v o ­ luntate, q u i m i r a o c u l o r u m aci e et f a c u l t a t e g a u d e n t , n u n t i u m fidei p e r I m a g i n e s f a c i l i u s in a n i ­ m u m a c c i p i e n t a t q u e d e f i g e n t . P a g e l l a e libri u n a t a n t u m faci e ad c o m m o d i o r e m u s u m 9 u n t pr e l o e x c u s a e ; i n p r o o e m i o v i a e t r a t i o per imagines puer is i n s t i t u t i o n e m religiosam t r a ­ d e n d i e x p l i c a t u r e t o r i g o e t u s u s h u j u s mo d i ima gi nu m ; q u a s catech ist a, qu a e sua est pr u­ dentia, ad ar b it r i u m s u u m ad hibebit. Tabu la seu index t h e m a t u m dein in sequitur, quo ru m n u m e r i s Imagines ad oculo9 expedite re v o ­ cantur. H a e c m e t h o d u s s e u r a t i o n o s t r a e a e t a t i et I n g e ni o a g e n d i q u e f acul ta te. Id in p r i m i s in c o m p e r t o h a b e t u r s c i e n t i a m i n h o ­ p r a e s e r t i m p ue r i l i I ndol i a deo a c c o m m o d a t a m i n e a d r e c t e a g e n d u m p e r se u n a m m i n i m e vivam sine dubio h o d i e r n a m cat echismi red­ movere det institutionem . neque necessario virtuti cohaerere, c u m e n l m v e r o q u i pi e e t r e l i gi os e v i v i t , is M. M olina, C. M. F. t a n t u m m o d o h o m o vere religiosus p u t et u r. NUPER PRODIERUNT: 2 . ème C ongre* I n t e r n a t i o n a l p o u r le LATIN VIVANT c u j u s o p er i s h ae c s u n t s u m m a r e r u m capit a: I. II. III. IV. V. P r é s e n t a t i o n d u d e u x i è m e C o n g r è s p o u r le L a t i n v i v a n t , R é a c t i o n s s u s c i t é p o u r le C o n g r è s , Liste des C on g r e s l s t e s , M a n if es ta tio n s du Congrè9 R a p p o r t s de b a s e d u C o n g r è s , VI . C o m m u n i c a t i o n s et i n t e r v e n t i o n s , VI I . S é a n c e de c l ô t u r e et C o n c l u s i o n s . Huju sm od i opus venale prostat ap u d E D O U A R D A U B A N E L E d i t o r e m , A v i g n o n ( V a u c l u s e - F r a n c e ) et a p u d P a l a e s t r a e L a t i n a e M o d e r a t o r e s , C o n d e , 2 . - B a r b a s t r o ( H u e s c a - E sp a ñ a ) . FELIX S A N C H E Z V A L L E J O , S. J. GALLI A ITERUM BI ROT A CI RCUI TUR l i bel lus p u b l i c e l a u d a t u s in C e r t a m i n e C a p i t o l i n o Ro ma e hoc a n n o habito. U n i v e r s i d a d Pontificia, C O M I L L A S (S a n t a n d e r ) , 1960, p. 37; v e n i t LO p es eti s. Ex officina t y p o g r a p h i c a : F C a m p s C a l m e t - T a r r e g a e (in Hispani-* >